5.2 Grwpiau poblogaidd ac amhoblogaidd
Mae'r ddau weithgaredd a wnaed gennych yn Adran 4 yn dangos sut rydym yn cysylltu ein hunain â sawl gwahanol gategori a grŵp cymdeithasol. Gall y penderfyniadau hyn i uniaethu â grŵp hyrwyddo ymdeimlad o hunaniaeth a pherthyn - hunaniaethau sy'n ein helpu i ddiffinio ein hunain ac sy'n helpu eraill i'n diffinio ni. Gallant hefyd godi ein hunanbarch a'n hymdeimlad o statws. Wedyn caiff yr ymdeimlad o hunaniaeth grŵp ei gynyddu pan fyddwn yn cymharu pobl fel 'ni' (y grŵp poblogaidd) a phobl sy'n wahanol, 'nhw' (y grŵp amhoblogaidd). Gallwch weld y ffordd hon o feddwl, sef 'ni' a 'nhw', mewn sawl enghraifft o wrthdaro ledled y byd heddiw.
Gallwch hefyd weld y ffordd hon o feddwl mewn bywyd bob dydd, er enghraifft, rhwng gangiau gwrthwynebol neu dimau chwaraeon. Mae ffasiwn i bobl ifanc yn eu harddegau yn enghraifft arall ardderchog. Ystyriwch, er enghraifft, 'ddiwylliant sgrialu' a chod gwisg y grŵp hwn sy'n ymwybodol iawn o'u delwedd fel y'i disgrifir gan Janine Hunter (2006):
Members of the group are dressed in a very relaxed and informal style. Baggy jeans, T-shirts, maybe a hooded top and a key chain hanging from the side of a leg. Some have a favourite band or rock legend printed on their T-shirt, whilst others have a logo… Some of the skaters [are] wearing cut off shorts or rolled up jeans to three-quarter length, showing off their socks and trainers.
Dyma sut y mae un sgrialwr yn disgrifio'r grwpiau gan ddangos nad dim ond ar ddillad y mae hunaniaeth y grŵp yn dylanwadu ond hefyd ar ymddygiad a 'steil' aelodau'r grŵp:
…there's the punk skaters and then there are the rap hip-hop skaters and then … there are the people that are just, I dunno, whatever. Erm, basically you belong to one of those groups, you know, and it's the punk skaters that tend to be the ones that just throw themselves down the steps and do hand rails and stuff … and hip hop skaters tend to be like all techy, flippy crap and stuff …
Gweithgaredd 10: Ni a nhw
Darllenwch yr erthygl papur newydd isod. A allwch nodi unrhyw arwyddion o'r ffordd o feddwl 'ni a nhw'? Cyfeirir yn anuniongyrchol at fwy nag un 'ni a nhw' yn yr erthygl.
Ross asks BBC: ‘Where are all the black faces?’
Jonathan Ross sealed his reputation as a man willing to flirt with the unsayable yesterday when live on BBC radio he criticised the concentration of black people in low paid jobs. The target of his wrath? The BBC itself.
Ross, renown as a ‘motormouth’ chat show host, did not let his reported £6m annual pay stop him speaking his mind about his employer. Presenting his BBC Radio 2 show, he described a visit to the Chris Moyles show on Radio 1 where he met an employee with a small ‘Afro’ hairstyle. Ross demanded: ‘How many black people have they got working on proper shows there? You know the BBC still haven't really come up to speed. I mean they are trying, God bless them.’
‘Most of the guys you see there are either working on the door, carrying a cloth in there and cleaning up. We haven't really made the effort yet.’
The subject, which many employers would rather avoid, is especially sensitive at the BBC. Last year Mary FitzPatrick, its ‘diversity tsar’, told The Observer she believed foreign correspondents should be from the ethnic background of the country where they are based. She later denied this should be taken as a criticism of the likes of John Simpson and Fergal Keane for being ‘too white’.
In 2001 the then director general, Greg Dyke, labelled the BBC ‘hideously white’ and incapable of retaining staff from ethnic minorities. Last night Dyke took issue with Ross on at least one point: ‘It's certainly not true that there hasn't been an effort. While I was there I think we increased the total representation of ethnic minorities by two per cent.’
The BBC scrambled to answer Ross's broadside. A spokeswoman said: ‘The BBC is committed to ensuring that the organisation has a mixed and diverse workforce to guarantee a good understanding of the whole BBC audience, which includes people from a wide range of ethnic and social backgrounds.’
She said the BBC was aiming for 12.5 per cent ethnic minority employees in the workforce and seven per cent in senior management by December 2007. ‘As far as what Jonathan Ross said, he was expressing his personal opinions.’
Gadael sylw
Fwy na thebyg mai'r cyfeiriad cliriaf at 'ni a nhw' yw'r cyfeiriad at 'bobl dduon yn erbyn pobl wyn yn y BBC'. A wnaethoch nodi unrhyw enghreifftiau eraill megis 'gweithwyr y BBC yn erbyn cyflwynwyr rheng flaen' neu 'gyflogeion y BBC yn erbyn uwch reolwyr'? Yn aml, mae'r cysyniadau o 'ni a nhw' yn gynnil a gallant fod yn anodd i'w nodi onid ydych yn rhan o'r gwrthdaro rhwng grŵp poblogaidd/grŵp amhoblogaidd.
Derbyniodd diddordeb mewn uniaethu â grwpiau ysgogiad cryf o gyfres o astudiaethau a gynhaliwyd yn y 1950au a'r 1960au. Er enghraifft, cynhaliodd Muzafer Sherif et al (1961) gyfres o arbrofion a gaiff eu dyfynnu yn aml yn cynnwys gwersyll haf i fechgyn.
Robber's Cave
Rhannodd yr arbrofwyr y bechgyn i ddau grŵp. Fel y disgwyliwyd, daeth y grwpiau yn gymharol gydlynol a gwelwyd normau ymddygiad, cellwair a chodau cyfrinachol. Gwnaethant gyflwyno cystadleuaeth ar ffurf twrnamaint. Buan y dirywiodd yr ymdeimlad o chwarae teg i elyniaeth amlwg rhwng y grwpiau gydag enghreifftiau o alw enwau, ymddwyn mewn ffordd ymosodol a rhagfarn. Fodd bynnag, o fewn y grwpiau, roedd teyrngarwch, undod a chydweithrediad grŵp ar eu gorau. Wedyn dylanwadodd yr arbrofwyr ymhellach ar sefyllfa'r grŵp drwy gyflwyno gweithgareddau lle roedd gofyn i'r ddau grŵp gydweithredu a gweithio gyda'i gilydd mewn ffordd gadarnhaol. Bu hyn yn eithaf llwyddiannus.
Mae arbrofion o'r fath wedi dangos arwyddocâd sut y gall gwrthdaro godi drwy gystadleuaeth wrth i grwpiau ryngweithio dros gyfnod o amser. Fodd bynnag, mae cyfres o arbrofion eraill y cyfeirir atynt fel yr 'arbrofion grŵp minimal' (Henri Tajfel et al 1971) yn dangos rhywbeth ychydig yn wahanol. Dangosodd Tajfel a'i gydweithwyr y gall ffafriaeth o blaid y grŵp poblogaidd a gwahaniaethu yn erbyn y grŵp amhoblogaidd ddigwydd hyd yn oed lle nad oes unrhyw hanes o gyfranogiad rhwng y grwpiau. Yn syml, rhannodd yr ymchwilwyr hyn fechgyn yn eu harddegau ar hap i ryw fath o grŵp 'rhithwir'. Mewn gwirionedd, roeddent yn gweithio ar eu pen eu hunain mewn cuddygl ond gan feddwl eu bod yn rhan o grŵp. Heb unrhyw gysylltiad â'r lleill yn eu 'grŵp' ac heb unrhyw wrthdaro buddiannau gwirioneddol, gwnaethant ddangos ffafriaeth o blaid y grŵp poblogaidd o hyd!
A fyddai'n eich synnu i wybod bod y canlyniadau hyn wedi cael eu hailadrodd dro ar ôl tro yng Ngogledd America a Phrydain? Fodd bynnag, ceir rhywfaint o dystiolaeth i'r gwrthwyneb. Pan gymhwysodd Margaret Wetherell (1982) y grwpiau minimal hyn yn Seland Newydd, canfu er bod plant Ewropeaidd gwyn yn Seland Newydd yn dangos yr un patrwm ymddygiad â phlant o Ogledd America/Prydain, nad oedd plant o'r Ynys Dawel na phlant Maori o reidrwydd yn dewis ffafrio'r grŵp poblogaidd. Yn lle hynny, gwnaethant ddewis dro ar ôl tro opsiynau a oedd o fudd i'r ddau grŵp, hyd yn oed os oedd hyn yn golygu y byddai eu grŵp hwy yn cael llai na'r grŵp amhoblogaidd. Ceir esboniad gan Wetherell o sut roedd hyn yn gwneud synnwyr o ran eu fframwaith diwylliannol. Er enghraifft, noda mewn cymdeithasau Polynesiaidd fod haelioni yn arwydd o statws uchel. Mae canlyniadau o'r fath yn amlygu pwysigrwydd ffactorau diwylliannol ehangach sy'n effeithio ar ein hunaniaethau cymdeithasol a graddau dylanwad grwpiau.
Mae syniadau am grwpiau poblogaidd a grwpiau amhoblogaidd yn sail i ddamcaniaeth seicolegol o'r enw Damcaniaeth Hunaniaeth Gymdeithasol, a ddatblygwyd gyntaf gan y seicolegwyr Henri Tajfel a John Turner (1979). Mae'r ddamcaniaeth yn dadlau bod ein hymateb i ymuno â grwpiau yn cynnwys tri cham:
- Categoreiddio cymdeithasol: Fel rhan o'r cam hwn, rydym yn gosod ein hunain ac eraill mewn categorïau: er enghraifft, rydym yn labelu rhywun yn rapiwr, yn snob, yn 'trekkie', yn Gristion, yn ferch o Essex, ac yn y blaen. Wedyn daw'r labeli hyn yn ffordd llaw fer o awgrymu pethau eraill am y person hwnnw. (Oni ddaeth rhai delweddau penodol i'ch meddwl wrth ddarllen y labeli hynny?)
- Hunaniaeth gymdeithasol: Cyn gynted ag y nodir ein bod yn perthyn i un grŵp yn hytrach nag un arall, byddwn yn derbyn yr hunaniaeth honno o'n safbwynt ni ac o safbwynt pobl eraill. Cawn ein diffinio mewn ffordd sydd hefyd yn arwyddocaol yn emosiynol neu o ran gwerth. Mae'r hyn a wnawn ni a'n grŵp yn 'dda' yn 'cŵl' ac ati.
- Cymhariaeth gymdeithasol: Fel aelodau o grŵp, wedyn byddwn yn cymharu ein grŵp â grwpiau eraill. Drwy wneud hynny, byddwn yn diffinio ein grŵp mewn termau cadarnhaol, gan felly atgyfnerthu ein safbwynt cadarnhaol ein hunain ohonom. Ceir elfen gystadleuol hefyd yn ein hymateb i grwpiau eraill. Ystyrir grwpiau amhoblogaidd mewn termau negyddol, ac efallai y gwahaniaethir yn eu herbyn yn fwriadol hyd yn oed. Felly, ceir cyswllt rhwng meddwl uchel ohonom ein hunain a rhoi hwb i hunanbarch y grŵp a gwahaniaethu yn erbyn grwpiau eraill a gelyniaeth tuag atynt.
Mae Damcaniaeth Hunaniaeth Gymdeithasol yn tynnu sylw at sut y caiff ymdeimlad pobl o ran pwy ydynt ei ddiffinio yn nhermau 'ni' yn lle 'fi', a bod categoreiddio mewn perthynas â grwpiau poblogaidd yn digwydd mewn ffordd sy'n ffafrio'r grŵp poblogaidd ar draul y grŵp amhoblogaidd. Mae pobl yn awyddus i deimlo bod eu grŵp hwy (ac felly hwy eu hunain) yn well na grwpiau eraill.
Mae Damcaniaeth Hunaniaeth Gymdeithasol yn un o blith sawl gwahanol ddamcaniaeth seicolegol i egluro rhai o'r ffactorau sy'n achosi ymosodiadau hiliol a gwrthdaro rhwng grwpiau a rhyfeloedd ledled y byd. Er y byddai'n rhy syml datgan bod a wnelo pob gwrthdaro rhwng grwpiau ag hunaniaeth gymdeithasol (rydych eisoes yn ymwybodol bod sawl ffactor yn dylanwadu ar bobl), mae tystiolaeth ymchwil yn ategu'r syniad bod ffafrio grwpiau poblogaidd a gwahaniaethu yn erbyn grwpiau amhoblogaidd yn chwarae rhan. Mae rhagfarn yn seiliedig ar hyn yn ffordd o roi hwb i hunanbarch gan ei fod yn golygu y gellir ystyried 'grwpiau amhoblogaidd' fel grwpiau israddol.
Mae'r dystiolaeth yn awgrymu bod yr awydd am hunanbarch yn arwain at gystadleuaeth o fewn grwpiau ac y gall y prosesau hyn arwain at elyniaeth agored ac achosion o wahaniaethu. Hynny yw, gall proses syml o gategoreiddio pobl i grwpiau fod yn ddigon i achosi gwrthdaro a rhagfarn rhwng grwpiau. Y ddadl yma yw bod gwahaniaethau unigol rhwng aelodau o grwpiau poblogaidd a grwpiau amhoblogaidd yn dueddol o gael eu hanwybyddu. Mae hyn yn arwain at stereoteipio: sef portreadu pobl mewn ffordd orsyml, wyrgam ac un-dimensiwn, efallai yn seiliedig ar eu rhyw, eu hil, eu crefydd, eu proffesiwn neu eu hoedran. Er enghraifft, meddyliwch am y stereoteip Saesneg 'dumb blonde' sy'n awgrymu bod pob merch olau yn dwp er mai'r gwirionedd yw nad oes unrhyw gyswllt rhwng deallusrwydd a lliw gwallt. Wedyn ceir enghreifftiau mwy difrifol o stereoteipiau, er enghraifft, pan dybir ar gam bod Mwslim yn 'derfysgwr'. Bydd hyn yn digwydd ym meddwl pobl fel ffordd o symleiddio a threfnu byd cymhleth. Y broblem â stereoteipiau anffodus o'r fath yw y gallant arwain at ganlyniadau problemus, hyd yn oed gritigol.
Mae seicolegwyr sydd wedi astudio'r pwnc hwn yn dadlau wrth i ni geisio gwneud synnwyr o'n byd cymhleth a dryslyd ein bod yn anochel yn stereoteipio pobl i ryw raddau. I ryw raddau, mae'n rhaid i bobl symleiddio a chyffredinoli. Mae'r broblem yn codi pan fydd gwawdluniau negyddol yn arwain at ragfarn ac yn cael eu defnyddio i gyfiawnhau achosion o wahaniaethu yn erbyn un grŵp gan un arall. Gall portreadau o'r fath gael effaith ddifrifol ar y ffordd y byddwn yn gwerthfawrogi ein hunain ac yn uniaethu â'n gilydd mewn grwpiau.