3.2.1 Poilitigs agus Eaconamas
Ghabh Fraingis àite na Gàidhlig ann an cùirt Rìgh Chaluim a’ Chinn Mhòir agus na Bànrigh Mairead san 11amh linn. On a sin a-mach thàinig a’ Bheurla Albannach beag air bheag gu bhith na prìomh chànan anns na bailtean ùra. Thairis air na linntean a lean chaidh a’ Ghàidhlig a phutadh air ais ceum air cheum chun an àirde tuath agus an iar.
Am measg nan oidhirpean a rinn Crùn Alba gus a’ Ghàidhealtachd agus na h-Eileanan fhaighinn fo an smachd bha laghan leithid nan ‘Statutes of Iona’, Reachdan I ann an 1609 a dh’fheuch ris a’ Ghàidhlig a lagachadh am measg nan uaislean le bhith ag iarraidh gum biodh na mic as sine aca air an oideachadh tron Bheurla ann an sgoiltean Gallda.
Thàinig nàdar de ‘diglossia’ am bàrr tro thìde anns an robh a’ Bheurla air a cleachdadh ann an obair an riaghaltais agus bhuidhnean poblach eile agus a’ Ghàidhlig air a cur gu feum dìreach anns an dachaigh agus a’ choimhearsnachd.
Anns na bliadhnaichean mu dheireadh ‘s e dìth inbhe san lagh an trioblaid as motha a tha air a bhith aig a’ Ghàidhlig seach toirmeasg no dìmeas sam bith a bha air a dhèanamh oirre. Tha cunntas anns an ath earrann air mar a chaidh seo a leasachadh.
Dh’fhuiling Gàidhealtachd agus Eileanan Alba mòran bochdainn, dìth obrach agus imrich thar nam bliadhnaichean, leithid Fuadaichean agus gaise a’ bhuntàta san 19amh linn agus cogaidhean mòra na 20amh linn. Bha dà sheòrsa buaidh aig seo air suidheachadh na Gàidhlig.
An toiseach, bha e ciallachadh gun deach coimhearsnachdan Gàidhlig a bhriseadh an-àird agus luchd na Gàidhlig, a’ chuid mhòr dhiubh òg, air an sgapadh a dh’àitichean mar Glaschu no Canada.
’S e a’ bhuaidh a bu mhiosa, ge-tà, gun tug e air daoine a bhith smaoineachadh nach robh luach sam bith anns a’ Ghàidhlig. Dh’fhàg seo sgoiltean ‘ag ullachadh chloinne airson imrich’ agus pàrantan a’ roghnachadh gun a’ Ghàidhlig a thoirt dhan clann.