1 Cyfweliad gyda Roger Awan-Scully
Mae'r Athro Roger Awan-Scully yn Athro Gwyddor Wleidyddol ym Mhrifysgol Caerdydd ac yn Gadeirydd y Gymdeithas Astudiaethau Gwleidyddol. Mae ei waith yn canolbwyntio ar ddatganoli, etholiadau a phleidleisio.
Mae'n ymuno â'r rheolwr materion allanol y Brifysgol Agored yng Nghymru, Cerith Rhys Jones, i drafod rhai tueddiadau mawr o ran pleidleisio yng Nghymru.
Gweithgaredd 1 Cyfweliad
Gwrandewch ar y cyfweliad hwn a gwnewch nodiadau ar y pwyntiau allweddol, yn eich barn chi.
Download this audio clip.Audio player: Sain 1 Cyfweliad gyda Roger Awan-Scully
Transcript: Sain 1 Cyfweliad gyda Roger Awan-Scully
CERITH RHYS JONES
Helo, a chroeso i drydedd rhan cwrs OpenLearn y Brifysgol Agored yng Nghymru, Deall datganoli yng Nghymru. Cerith Rhys Jones ydw i, a fi yw rheolwr materion allanol y Brifysgol Agored yng Nghymru, ac fel mae'n digwydd, rwy'n gyn-ddisgybl i'n gwestai ni heddiw, sef yr Athro Roger Awan-Scully. Mae'r Athro Awan-Scully yn athro mewn gwyddor gwleidyddiaeth ym Mhrifysgol Caerdydd ac yn gadeirydd Cymdeithas Astudiaethau Gwleidyddol y Deyrnas Unedig. Mae ei waith e'n canolbwyntio ar ddatganoli, etholiadau a phleidleisio. Ac yn y drydedd rhan, rhan ola'r cwrs hwn, dyna'n union rydyn ni'n ystyried: pleidleiswyr yng Nghymru. Diolch am ymuno â ni heddiw, Roger, a dewch i ni gychwyn arni felly trwy ofyn ydy'r hyn sydd wedi'i gyflawni gan ddatganoli wedi rhoi argraff dda i bleidleiswyr yng Nghymru?
ROGER AWAN-SCULLY
Ar y cyfan, nac ydy. Dyw pobl ddim yn, ia, rhy impressed gyda beth sydd wedi digwydd. Mewn sawl astudiaeth, ni wedi gofyn pobl, "Beth ti'n meddwl wedi bod effaith o ddatganoli a'r economi, safon yr economi, safon y gwasanaeth iechyd ac addysg ac yn y blaen?" a'r mwyafrif o bobl un tueddu i ddweud, "Wel, 'di o ddim wedi gwneud unrhyw wahaniaeth ar safonau nhw." Ond, you know, mae ychydig mwy o bobl yn tueddu i feddwl bod datganoli wedi gwneud pethau yn well na'n waeth, a hefyd, of course, pan ni'n gofyn i bobl, "Wel, fuasai pethau wedi bod yn well heb ddatganoli, gyda'r Llywodraeth yn San Steffan yn rhedeg pethau?" wel, pan mae pobl yn gwneud y gymhariaeth hon, ar y cyfan, mwyafrif o bobl yn tueddu i feddwl wel, you know, pethau'n well gyda datganoli, gyda Llywodraeth Cymru yn edrych ar ôl pethau fel yr economi, y gwasanaeth iechyd ac addysg.
CERITH RHYS JONES
Ac ar y cyfan felly, ydyw e'n deg i ddweud fod pleidleiswyr yng Nghymru yn ymddiried mwy mewn gwleidyddion yng Nghymru yn hytrach na'r rhai sydd yn Llundain i ganolbwyntio ar faterion sy'n ymwneud â Chymru wedyn?
ROGER AWAN-SCULLY
Ie, mae'n gywir. I ddweud y gwir, mewn un neu dwy astudiaeth, mae'r data yn awgrymu bod 'na 'chydig mwy o ymddiriedolaeth â gwleidyddion yng Nghaerdydd yn gyffredinol. You know, pobl yn meddwl wel, hyd yn oed mae pobl ym Mae Caerdydd yn 'chydig mwy onest ac yn y blaen na phobl yn San Steffan. Ond yn bendant, pan ni'n gofyn pwy fydd yn sort of canolbwyntio ar faterion Cymreig, yn ystyried diddordebau pobl yng Nghymru, a pan ni'n gofyn y cwestiynau hyn, maen nhw i weld, y mwyafrif clir o bobl yn meddwl wel, y Senedd a gwleidyddion ym Mae Caerdydd yn cael llawer mwy o ddiddordeb ym materion Cymraeg na gwleidyddion yn San Steffan.
CERITH RHYS JONES
Ac oes 'na unrhyw bwerau ychwanegol chi'n meddwl byddai pleidleiswyr yng Nghymru yn hoffi gweld wedi'u datganoli, hynny yw'r cam nesa' falle yn y broses ddatganoli?
ROGER AWAN-SCULLY
Ar y cyfan, nac ydy. 'Dan ni'n ffeindio mewn llawer o boliau, llawer o astudiaethau, llawer o bobl, mwyafrif clir mewn sawl astudiaeth moyn gweld mwy o bwerau yn mynd i'r Senedd, ond 'dyn nhw ddim yn hollol glir, y mwyafrif ohonyn nhw, wel, pa bwerau sydd gyda'r Senedd ar hyn o bryd. So maen nhw'n tueddu i feddwl wel, 'dan ni moyn gweld ychydig mwy o bwerau yng Nghymru nag yn Llundain, ond beth yn hollol bydd y pwerau, pa bwerau dylen ni ddanfon oddi wrth Lundain i Gaerdydd a phethau fel hyn, a dweud y gwir, mwyafrif o bobl ddim yn glir rili o gwbl. Ac a dweud y gwir, mae o'n hollol ddealladwy oherwydd mae'r system o ddatganoli cyfundrefn wedi bod yn newid mwy neu lai trwy'r cyfnod ers 1999 pan gychwynnodd y Senedd fel y Cynulliad. 'Dan ni ddim wedi cael setliad clir a chyson yn parhau am gyfnod hir iawn. Ni wedi cael sawl newid sylfaenol. So felly mae o'n hollol ddealladwy. You know, dyw'r mwyafrif o bobl ddim yn deall yn hollol beth yw pwerau'r Senedd. I mean, y diwygio yn y tamaid gyntaf o’r Cynulliad, doedd hyd yn oed y mwyafrif o aelodau o'r Cynulliad yn glir ar beth oedd y pwerau a beth oedd yn bosib iddyn nhw wneud.
CERITH RHYS JONES
Iawn. Ag os wnawn ni symud ymlaen felly i'r syniad o hunaniaeth. Yn eich gwaith chi, ydych chi 'di gweld cysylltiad rhwng y synnwyr o hunaniaeth Gymreig a bwriad pleidleisio pobl mewn etholiadau?
ROGER AWAN-SCULLY
Ydw, dwi'n gweld cysylltiad glir iawn. Mae pobl gyda rhyw fath o hunaniaeth Cymreig yn llawer mwy tebygol i gefnogi Plaid Cymru, ac ar y llaw arall, pobl heb hunaniaeth Cymreig, gyda hunaniaeth Prydeinig, er enghraifft, yn tueddu i fod yn llawer mwy tebygol i gefnogi y Ceidwadwyr. Un peth arall sy'n ddiddorol iawn ydy'r ffaith bod y Blaid Lafur wedi bod y blaid mwyaf llwyddiannus nag yn rywle arall, bod nhw'n llwyddiannus, yn apelio gyda pobl gyda hunaniaeth Cymreig neu hunaniaeth Prydeinig neu... you know, pobl, mae llawer ohonyn nhw yng Nghymru sy'n teimlo'n Gymreig a Phrydeinig ar yr un pryd. Ac mae hwn yn helpu llawer i esbonio'r dominyddiaeth o'r Blaid Lafur yng Nghymru am, wel, mwy neu lai canrif rŵan ydy'r ffaith mae Llafur wedi bod yn dathlu... sort of apelio i bobl sy'n teimlo'n Gymreig a pobl sydd ddim yn teimlo'n Gymreig chwaith.
CERITH RHYS JONES
Mae'n ddiddorol bod chi'n dweud hynny. Ydyw'r ffaith neu'r syniad bod pobl o wledydd eraill o fewn y Deyrnas Unedig, falle pobl o Loegr neu bobl o’r Alban, wedi symud i Gymru a'r newidiad demograffaidd felly, ydy hwnna wedi effeithio ar hunaniaeth a bwriad pleidleisio?
ROGER AWAN-SCULLY
Wel, I mean, mae'n glir o'r data, you know, llawer o bobl sy'n symud i Gymru, mae'n... of course, mae sawl un ohonyn nhw yn cychwyn datblygu rhyw fath o hunaniaeth Gymreig, hyd yn oed sawl ohonyn nhw, fel fi, yn dysgu'r iaith Gymraeg ac yn y blaen. Ond ar y cyfan, os ni'n edrych ar bobl sydd wedi cael eu geni a'u magu yng ngweddill y Deyrnas Unedig ac wedyn yn symud i Gymru, mae e'n fwy tebyg na'r bobl sydd wedi cael eu geni a'u magu yng Nghymru, pobl sy'n dod o weddill y Deyrnas Unedig yn fwy tebygol ddim i gael hunaniaeth Gymreig, a dweud y gwir a ddim i gael rhyw ddiddordeb mewn gwleidyddiaeth a materion Cymreig, llai tebygol i bleidleisio mewn etholiadau'r Senedd a hefyd yn llai tebygol i gefnogi pleidiau fel, wel, Plaid Cymru yn arbennig.
CERITH RHYS JONES
Ac wrth i ni recordio hwn, mae'n gynnar yn y flwyddyn 2021. Hyd yn hyn, 'yn ni 'di gweld cefnogaeth i annibyniaeth i Gymru yn tyfu. Pam byddech chi'n dweud bod hynny'n wir?
ROGER AWAN-SCULLY
Wel, mewn gair, Brexit. Dwi wedi gweld cefnogaeth i annibyniaeth yng Nghymru yn codi mwy neu lai yn y tair blynedd ddiwetha'. Nawr, dyw e ddim wedi codi yn agos at, you know, 50% neu rywbeth fel hwn. Mae o'n dal yn rhywbeth sy'n cael ei gefnogi gan y lleiafrif yng Nghymru, yn bendant. Ond, ia, mae'r gefnogaeth wedi codi, yn bendant, dros fwy neu lai'r tair blynedd ddiwetha'. Y prif reswm ydy, dwi'n meddwl, Brexit. I mean, os ni'n cofio y refferendwm am annibyniaeth yn yr Alban yn 2014, roedd y dadlau, you know, yn gryfach yn erbyn annibyniaeth. Roedd y dadlau yn siarad am y ffaith oedd y Deyrnas Unedig yn gryf, sefydlog a phethau fel hyn. Wel, wrth gwrs, am sawl mlynedd ar ôl y refferendwm ar Brexit, roedd Llywodraeth Prydain, mwy neu lai y system gwleidyddol Brydeinig rili yn treulio sawl mlynedd yn... wel, ddim yn edrych yn sefydlog, ddim yn edrych yn gryf neu rhywbeth fel hwn, so mwy neu lai yn tanseilio prif ddadl pobl yn yr Alban, yng Nghymru a Gogledd Iwerddon i gefnogi'r Deyrnas Unedig. A dwi'n meddwl hefyd bod pandemig y coronafeirws wedi helpu hefyd yn argyhoeddi sawl pobl o leiaf i ystyried y posibiliad o annibyniaeth neu hyd yn oed i gefnogi fe. Unwaith eto, llawer o bobl yn edrych ar perfformiad y Llywodraeth yn Llundain ac yn meddwl wel, 'di o ddim yn rili mor dda. Ac mae'r poliau am mwy neu lai y blwyddyn ddiwetha', ti'n gwybod, 'di weld mwyaf clir ym mhob pôl o bobl yn dweud bod nhw'n meddwl bod y Llywodraeth Cymru wedi ymdopi gyda'r pandemig mewn ffordd llawer gwell na Llywodraeth Prydain. So felly dwi'n meddwl bod o'n rhesymol iawn i bobl i feddwl wel, efallai bydd Cymru yn gallu cael hunanlywodraeth llawn, a falle bydden ni'n gwneud ychydig yn well na'r bobl yn Llundain, sydd ddim yn edrych yn rili da iawn yn delio gyda'r problemau yna.
CERITH RHYS JONES
Ac ar yr un pryd, wrth gwrs, be ni hefyd wedi gweld yw cynnydd mewn amheuaeth neu scepticism am ddatganoli, hynny yw'r pôl arall. Pam bod hynny'n wir?
ROGER AWAN-SCULLY
Wel, dwi wedi gweld ychydig o'r codiad 'na yn sawl pôl am bobl sy'n cefnogi dros gael gwared â datganoli. Ond a dweud y gwir, dwi'n meddwl yn llawer mwy pwysig, y ddadlau sylfaenol i'r dyfodol yng ngwleidyddiaeth Cymru ydy'r ffaith dwi 'di gweld y Ceidwadwyr yn newid a llawer mwy o bobl yn y Blaid Geidwadol yng Nghymru yn bod yn hollol agored am y ffaith bod nhw moyn cael gwared â'r Senedd a datganoli. Wrth gwrs, os ni'n cofio yn y refferendwm 1997, roedd y Ceidwadwyr yn bendant yn erbyn y syniad o ddatganoli, ac roedden nhw dal yn eitha' sceptical yn etholiad cyntaf y Cynulliad yn 1999. Mewn cofnod o sawl mlynedd ar ôl hwn, dan yr arweinyddiaeth o Nick Bourne, newidiodd y Ceidwadwyr polisi nhw, a datblygon nhw i mewn i blaid oedd yn cefnogi datganoli. Ond dwi'n meddwl, you know, llawer mwy o aelodaeth o'r Blaid yng Nghymru, aelodaeth o'r Ceidwadwyr oedd byth rili yn cael unrhyw sort of frwdfrydedd am ddatganoli. Ac, wrth gwrs, ar ôl llwyddiant nhw o ddelifro Brexit a thynnu'r Deyrnas Unedig allan o'r Undeb Ewropeaidd, dwi'n meddwl bod llawer ohonyn nhw yn meddwl, "Wel, oedd pobl yn dweud bod hi ddim yn bosib gadael yr Undeb Ewropeaidd; efallai bydd yn bosib i ni rŵan 'neud rhywbeth arall, neu mwy i 'neud ydy cael gwared â'r Senedd, cael gwared â datganoli yng Nghymru." So dwi'n meddwl bydd o'n ddiddorol iawn i weld os mae Ceidwadwyr yn dod yn sort of 100% yn Blaid glir yn y blynyddoedd nesa' o Blaid sy'n erbyn datganoli neu Blaid, fel maen nhw wedi bod am y mwyafrif o'r ddau ddegawd diwethaf, Plaid sy'n swyddogol o leia' yn cefnogi datganoli.
CERITH RHYS JONES
Ydyw e'n deg i ddweud bod y mwyafrif o bobl yng Nghymru rhywle rhwng y ddau begwn, hynny yw ddim o reidrwydd yn cefnogi annibyniaeth ond nid chwaith yn cefnogi diddymu datganoli? Ai hwnna yw'r tir buddugol i'r pleidiau?
ROGER AWAN-SCULLY
Mae wedi bod yn glir iawn, ac mae hwnna ym mhob astudiaeth am y dau ddegawd diwetha', mae'r mwyafrif o bobl yng Nghymru wedi cefnogi datganoli yn y Deyrnas Unedig, you know, dim wedi cefnogi annibyniaeth, dim wedi cefnogi diddymu'r Cynulliad a'r Senedd. Ond mae wedi bod yn glir yn y poliau dros y dau neu tri mlynedd diwetha' mae'r consensws tu ôl datganoli yn dod sort of dan pwysau o’r ddau ochr. So felly mae'r nifer o bobl sy'n cefnogi annibyniaeth wedi codi. Mae, wel, o leia' [aneglur] data sy'n awgrymu bod y nifer o bobl sy'n cefnogi cael gwared o ddatganoli yn codi hefyd, so efallai mai'r consensws yn y canol bydd yn dod o dan mwy o bwysau ar y ddau ochr. Ac, wrth gwrs, i lawer o bobl, dwi'n meddwl, bydd yn dewis anghyffyrddus iawn os maen nhw'n... wel, os mae'n rhaid iddyn nhw 'neud dewis rhwng annibyniaeth neu ddim yn cael unrhyw hunanlywodraeth o gwbl.
CERITH RHYS JONES
Roger Awan-Scully, diolch yn fawr i chi am eich amser chi heddiw.
ROGER AWAN-SCULLY
Diolch.
Sain 1 Cyfweliad gyda Roger Awan-Scully
Interactive feature not available in single page view (see it in standard view).
Gadael sylw
Pwyntiau allweddol o'r cyfweliad:
- Mae'r rhan fwyaf o'r data'n awgrymu nad yw pleidleiswyr Cymru yn teimlo bod datganoli wedi gwneud gwahaniaeth sylweddol i fywyd yng Nghymru, ond mae'r mwyafrif yn credu ei fod yn well na'r dewis amgen o beidio â datganoli.
- Yn gyffredinol mae mwy o ffydd yng ngwleidyddion Cymru na'u cymheiriaid yn Lloegr.
- Mae awydd am ragor o ddatganoli ond diffyg eglurder ynghylch pa bwerau y dylid eu datganoli - mae'n debygol mai'r rheswm yw'r dryswch parhaus ynghylch pa bwerau sydd wedi eu datganoli ar hyn o bryd ar ôl newidiadau mawr i'r setliad datganoli dros ei ddau ddegawd cyntaf.
- Gallwn weld cysylltiad rhwng hunaniaeth Gymreig a bwriad pleidleisio, gyda'r rhai sy'n disgrifio'u hunain yn fwyaf cryf fel Cymry yn ffafrio Plaid Cymru, tra bod y rhai sydd â hunaniaeth Brydeinig yn bennaf yn debygol o gefnogi'r Ceidwadwyr.
- Mae'r Blaid Lafur yng Nghymru wedi llwyddo i bontio hunaniaethau Prydeinig a Chymraeg – a hyn, yn rhannol, sy’n gyfrifol am eu goruchafiaeth wleidyddol hirbarhaol yn ôl yr Athro Awan-Scully.
- Mae symudiad pobl a aned mewn rhannau eraill o Brydain i Gymru wedi effeithio ar hunaniaeth Gymreig. Er bod rhai o'r bobl hyn yn mabwysiadu rhywfaint o hunaniaeth Gymreig, mae llawer yn ei osgoi ac yn osgoi ymgysylltu â'r sefydliadau gwleidyddol datganoledig.
- Bu cynnydd yn y gefnogaeth i annibyniaeth Cymru ar ddechrau'r 2020au, y gellir ei briodoli i'r cyfnod o ansefydlogrwydd yn Llywodraeth y DU o ganlyniad i Brexit a phandemig Covid-19.
- Ar yr un pryd, mae cynnydd bychan wedi bod yn yr amheuaeth o ddatganoli, gyda chynnydd mewn pleidiau gwleidyddol oedd yn argymell diddymu datganoli yng Nghymru, a thon newydd o elyniaeth o fewn y Ceidwadwyr Cymreig tuag at ddatganoli.
- Er bod y rhan fwyaf o bobl wedi cefnogi datganoli yn y Deyrnas Unedig hyd yma, daw'r consensws sy'n sail i'r sefyllfa sydd ohoni dan bwysau cynyddol gan y ddwy ochr, ac efallai mai'r rhai ar y tir canol fydd yn gorfod dewis rhwng annibyniaeth lawn neu ddim math o hunanlywodraeth.
Mae'r Athro Awan-Scully yn awgrymu nad yw datganoli wedi gwneud argraff fawr ar bleidleiswyr i raddau helaeth, ond byddent yn hoffi gweld mwy o bwerau yn cael eu datganoli i Gymru. A allwch gysoni'r datganiadau hyn?
Gellir egluro hyn yn rhannol gan ddatganiad arall a wneir yn y cyfweliad hwn, sef bod y setliad datganoli wedi newid yn helaeth dros amser, gan achosi dryswch ymhlith pobl yng Nghymru o ran beth y gall y sefydliadau eu cyflawni. Cyfeirir at ateb posibl arall pan fydd yr Athro Awan-Scully yn cyfeirio at yr ymdriniaeth o’r pandemig Coronafeirws a sut mae pleidleiswyr o'r farn bod Llywodraeth Cymru wedi ymateb iddi yn well na Llywodraeth y DU.