4 Creu newid yn fyd-eang
Mae cymaint o symudiadau rhyngwladol o blaid newid, unigolion a sefydliadau sy’n ymgyrchu, ac enghreifftiau o faterion perthnasol, fel y bydd yr adran hon yn dilyn trywydd ychydig yn wahanol ac yn canolbwyntio ar un mater yn benodol: argyfwng hinsawdd.

Meddwl am argyfwng hinsawdd
Mae argyfwng hinsawdd yn enghraifft o fater cymdeithasol a gwleidyddol sy’n croesi ffiniau. Mae’n ‘her fyd-eang’. Yn wir, mae rhai pobl yn dadlau bod angen i ni ddefnyddio’r gair ‘argyfwng’ i adlewyrchu difrifoldeb yr her, yn hytrach na ‘newid’ yn yr hinsawdd.
Mae her fyd-eang yn broblem fawr iawn sy’n effeithio ar lawer o bobl mewn llawer o wahanol wledydd, a’r ateb i hynny yw gweithredu ar y cyd ar draws ffiniau cenedlaethol. Mae’r diffiniad hwn yn adleisio’r ffordd y dechreuodd y term ‘her fyd-eang’ gael ei ddefnyddio gan lunwyr polisi yn negawdau cyntaf yr 21ain ganrif. Mae enghraifft nodedig i’w gweld yn Nodau Datblygu Cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig. Mae’r Cenhedloedd Unedig yn disgrifio’r nodau hynny fel rhai sy’n ceisio mynd i’r afael â’r ‘heriau byd-eang rydym yn eu hwynebu’ drwy gynnig ‘glasbrint i sicrhau dyfodol gwell a mwy cynaliadwy i bawb’ (Cenhedloedd Unedig n.d.). Nid yw’r heriau y mae’r Nodau Datblygu Cynaliadwy yn tynnu sylw atynt – pethau fel tlodi a newyn – yn effeithio ar bawb ym mhob man ond, yn yr un modd â’r diffiniad o her fyd-eang uchod, maent yn effeithio ar lawer o bobl mewn llawer o wledydd gwahanol ac mae eu hateb yn galw am weithredu ar draws ffiniau cenedlaethol.
Ni ellir ysgaru’r hyn sy’n digwydd yn lleol oddi wrth gyd-destunau ehangach, ond nid oes perthynas un-ffordd syml rhwng y byd-eang a’r lleol, mae digwyddiadau byd-eang bob amser yn rheoli’r hyn sy’n digwydd yn lleol. Yn hytrach, mae’n well meddwl am y lleol a’r byd-eang fel digwyddiadau parhaus sy'n siapio ei gilydd. Yn benodol, mae grymoedd byd-eang yn cael eu gwrthsefyll, eu hail-lunio a’u hail-bwrpasu’n barhaus gan bobl yn eu hardaloedd, a gall y gweithredoedd hyn lithro allan a sicrhau canlyniadau byd-eang.

Mae angen i rywun sy’n ceisio gwneud newid gwleidyddol a chymdeithasol ystyried:
- A yw’r mater yn un lleol a/neu fyd-eang, ac ym mha ffordd.
- Pa berson/llywodraeth/sefydliad sydd yn y sefyllfa orau i sicrhau newid yn y cyd-destun hwnnw.
Gweithgaredd 4: Cysylltiadau lleol/byd-eang
Yng Ngweithgaredd 1 gofynnwyd i chi nodi a oes unrhyw faterion cenedlaethol neu ryngwladol yr ydych yn teimlo’n angerddol yn eu cylch. Ewch â hyn ymhellach drwy ystyried y dimensiwn lleol/byd-eang. A yw eich mater yn enghraifft lle mae’r hyn sy’n digwydd yn lleol yn cael ei siapio a’i ddylanwadu gan rywbeth sy’n digwydd mewn mannau eraill yn y byd? Neu a yw’n enghraifft lle mae canlyniad lleol yn cael ei lunio a’i ddylanwadu gan gyd-destun neu amgylchedd cymdeithasol, economaidd a gwleidyddol ehangach? Gallwch ysgrifennu eich ateb yn y blwch testun a ddarperir.
Ymgyrchu am argyfwng hinsawdd
Beth allwn ni neu beth ddylem ni ei wneud am argyfwng hinsawdd? Mae’r Athro Mark Maslin yn ysgrifennu yn How to Save the Planet: The Facts, ‘Nid ydym i gyd yr un mor atebol am y llanastr yr ydym ynddo.’ Mae’n cyflwyno’r ffigurau hyn i ategu ei bwynt:
- Mae’r 10% cyfoethocaf o boblogaeth y byd yn allyrru 50% o lygredd carbon i’r atmosffer.
- Mae’r 50% cyfoethocaf o boblogaeth y byd yn allyrru 90% o lygredd carbon i’r atmosffer.
- Dim ond 10% o’r llygredd carbon yn ein hamgylchedd y mae’r 3.9 biliwn o bobl dlotaf wedi’i gyfrannu (Maslin, 2021).
Mae rhai pobl wedi teimlo bod angen gweithredu yn erbyn argyfwng hinsawdd. Un ffigur pwysig yw Greta Thunberg. Yn 2018, dechreuodd brotestio ar ei phen ei hun yn erbyn newid yn yr hinsawdd y tu allan i Senedd Sweden. Roedd ei gofynion yn syml: lleihau allyriadau CO2 ar unwaith er mwyn achub y blaned. Fe wnaeth ei phrotest ysbrydoli plant ysgol o bob cwr o’r byd i weithredu, fel y mudiad ‘Fridays for Future’.
I Greta Thunberg, roedd gweithredu yn erbyn argyfwng hinsawdd yn fater o egwyddor yn ogystal â gwneud popeth i ddiogelu’r dyfodol. Roedd hi’n teimlo’n flin, mewn sioc ac yn drist am yr hyn oedd yn digwydd:
‘We saw these horrifying pictures of plastic in the oceans and floodings and so on, and everyone was very moved by that. But then it just seemed like everyone went back to normal … And I couldn’t go back to normal because those pictures were stuck in my head. … When everyone else seems to just compromise … I want to walk the talk, and to practice as I preach.’
Yn yr un flwyddyn, rhoddodd araith i lunwyr polisi yn Fforwm Economaidd y Byd yn Davos ac aeth yn fyd-enwog:
‘I don’t want you to be hopeful.
I want you to panic.
I want you to feel the fear I feel every day.
And then I want you to act.
I want you to act as you would in a crisis.
I want you to act as if our house is on fire.
Because it is.’
Nid Greta Thunberg yw’r unig streiciwr hinsawdd yn y byd. Ond mae hi’n un o’r rhai mwyaf adnabyddus a hawdd ei hadnabod. Mae ganddi agwedd foesol bwerus sy’n edrych yn syml ar yr her hinsawdd o ran da a drwg. Mae hi hefyd yn dangos bod unigolion yn gallu gwneud rhywbeth am heriau byd-eang fel yr argyfwng hinsawdd. Fel mae hi’n ei ddweud, ‘does neb yn rhy fach i wneud gwahaniaeth’ (Tunberg 2021: 8).
Mae Greta Thunberg wedi dod yn symbol o fudiad llawer ehangach o gwmpas y byd, sy’n cynnwys degau o filoedd o bobl ifanc yn mynd ar streic ac yn protestio ar y strydoedd yn erbyn yr argyfwng hinsawdd. Mae pobl yn defnyddio’r dechnoleg bob dydd y mae ganddynt fynediad ati (fel ffonau) i gyfathrebu a threfnu’r gwrthdystiadau hynny, cwrdd â phobl eraill, a thynnu lluniau a fideos o weithredoedd i ledaenu’r gair ar gyfryngau cymdeithasol.
Mae hi'n enghraifft o sut y gall unigolyn weithio gydag eraill i ddylanwadu ar newid ar lefel fyd-eang. Gallwch ddarllen mwy am sut y llwyddodd i greu newid yn Adran 6.1 Ysbrydoliaeth.
OpenLearn - Cyflwyniad i greu newid gwleidyddol a chymdeithasol Except for third party materials and otherwise, this content is made available under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 Licence, full copyright detail can be found in the acknowledgements section. Please see full copyright statement for details.