5.3 Gweithgareddau sain

Hugh Mackay ydw i. Fi yw Cadeirydd Tîm y Cwrs

Graham Day ydw i. Rwyf wedi ysgrifennu'r bennod ar le a pherthyn.

Fy enw i yw Sandra Betts ac fi sy'n rhannol gyfrifol am y bennod ar 'hil' a rhywedd a hefyd am y canllaw astudio.

Neil Evans ydw i. Fi ysgrifennodd y bennod ar ddosbarth.

Fy enw i yw Andrew Edwards. Ysgrifennais y bennod ar y traddodiad Llafur.

O'r gorau. Nawr a hoffai rywun roi cychwyn ar y drafodaeth drwy ddweud rhywbeth am y penodau a gwahaniaeth yng Nghymru?

Mae nifer o benodau yn y rhan gyntaf o'r llyfr sy'n pwysleisio gwahaniaeth yng Nghymru. Felly, er enghraifft, mae'r penodau ar le, ac ar ddosbarth, ar waith, ar rywedd a 'hil' i gyd yn benodau sy'n tynnu ein sylw at faterion lle ceir gwahaniaeth: lleoedd gwahanol sy'n nodweddu Cymru, profiadau gwaith gwahanol, gwahaniaethau o ran dosbarth, rhyw a 'hil'. Felly, yn yr ystyr honno mae'r rhan gyntaf o'r llyfr yn gofyn i chi edrych ar wahaniaeth i raddau helaeth.

Mewn ffordd, credaf ei bod yn bwysig edrych ar y cysylltiadau ar draws y gwahaniaethau hynny. Gall unigolyn fod yn aelod o'r dosbarth gweithiol, yn fenyw ac yn ddu neu ddod o gefndir lleiafrif ethnig arall ar yr un pryd. Felly er ein bod yn edrych ar y gwahaniaethau ar wahân er mwyn eu dadansoddi, gall profiadau unigolyn ymdebygu i'w gilydd neu ymwahanu oddi wrth ei gilydd. Mae'r rhain yn rhai o'r pethau sy'n trawstorri cymdeithas Cymru.

Rwy'n credu mai un o'r cysylltiadau eraill, wedyn, yw a yw'r gwahaniaethau hyn yn rhannu Cymru mewn gwirionedd – felly a ydynt yn bethau y mae pobl yn byw gyda nhw'n gyfforddus neu a ydynt yn bethau sy'n golygu bod pobl yn tynnu'n groes i'w gilydd a gallech ddadlau yn sicr bod dosbarth wedi cael ei ystyried yn y gorffennol yn rhywbeth sy'n peri rhaniad rhwng pobl - efallai rhaniadau rhwng lleiafrifoedd ethnig a'r mwyafrif. Mae lle hyd yn oed yn cael ei ystyried weithiau'n rhywbeth sy'n hollti rhannau o Gymru sydd â buddiannau gwahanol - fel y bydd gan bobl yn y gogledd agwedd wahanol, dyweder, tuag at y Cynulliad yng Nghaerdydd o'u cymharu â phobl yn y de, am eu bod o'r farn ei fod yn adlewyrchu ystod wahanol o fuddiannau i'w buddiannau nhw.

Rwy'n credu bod fy mhennod i, sy'n ymwneud yn bennaf â chysylltiadau yn hytrach na gwahaniaeth, yn amlwg yn tynnu sylw at y gwahaniaethau o fewn traddodiad Llafur yng Nghymru ac yng ngwleidyddiaeth Cymru yn gyffredinol. Ac er mwyn deall y traddodiadau gwahanol hynny mae angen i ni ddeall cysylltiadau, ond mae angen hefyd i ni ddeall y gwahaniaethau cynnil sy'n bodoli rhwng traddodiadau gwleidyddol yn y Gymru Cymraeg ei hiaith a'r Gymru Saesneg ei hiaith, rhwng y gogledd a'r de, ac yn y blaen.

Un o'r pethau eraill y mae angen i ni ei nodi o ran hyn yw ein bod yn defnyddio'r gair 'gwahaniaeth' mewn o leiaf ddwy ystyr - un, gwahaniaeth dros amser. Felly mewn llawer o'r penodau byddwch yn cael hanes o sut mae pethau wedi newid: sut mae pethau'n wahanol nawr o bosibl yn y Gymru gyfoes o gymharu â chanol yr ugeinfed ganrif. Yn sicr, mae hynny'n wir am y bennod sy'n sôn am rywedd, er enghraifft, a hefyd y bennod ar waith a phenodau eraill. Felly ceir y math hwnnw o wahaniaeth. Ond wedyn ceir y math o wahaniaeth lle rydym yn pwysleisio profiadau gwahanol grwpiau gwahanol yn y Gymru gyfoes.

A dyw'r gwahaniaethau ddim o reidrwydd o fewn ffiniau Cymru. Un o'r pethau sy'n gwneud Cymru yn unigryw yw traddodiad Llafur a faint o gefnogaeth y mae'r Blaid Lafur yn ei chael, o leiaf yn hanesyddol. Mae beth fydd yn digwydd yn y dyfodol yn fater arall o bosibl. Ond os yw'r traddodiad Llafur hwnnw'n gwneud Cymru yn wahanol i Loegr, hyd yn oed os yw'n ffactor cysylltiol yng Nghymru, er mwyn deall Cymru mae angen i ni edrych y tu allan iddi hefyd.

Rwy'n credu bod trafodaeth gudd yn mynd yn ei blaen drwy lawer o'r gwaith am y gwahaniaeth rhwng Cymru a'r byd tu hwnt. Un o'r agweddau, dyweder, ar y strwythur dosbarth yng Nghymru yw nad yw'r haenau uchaf yn bodoli mewn ffordd. Maen nhw yn rhywle arall. Felly os ydych yn chwilio am y bobl wirioneddol bwerus neu wirioneddol gyfoethog, maen nhw yn Llundain neu Tokyo neu Efrog Newydd efallai, ond nid ydyn nhw yn byw yng Nghymru, ac mae hynny'n dylanwadu i raddau ar y ffordd mae pobl yng Nghymru yn meddwl am ddosbarth, yn fy marn i; eu bod yn edrych ar rychwant llai o faint ac yn gorfod cyfeirio at fannau eraill os ydyn nhw am feddwl am ble mae'r dosbarthiadau eraill.

Rwy'n credu mai dyna'r gwahaniaeth mwyaf, o gymharu â'r gorffennol yn y diwydiant glo, a'i anghydfodau diwydiannol chwerw. O leiaf roeddech yn gwybod bod y rheolwr yn byw ar y safle a bod y perchennog yn byw o fewn rhyw ugain milltir. Gallai dosbarth fod lawer yn fwy gweladwy ym mywydau pobl. Ond erbyn hyn gall y cyflogwr - fel y dywed Graham - fyw bellter mawr i ffwrdd a gall fod yn anodd gweld beth yw'r cysylltiadau rhwng dosbarthiadau gwahanol yng Nghymru. Maen nhw'n byw mewn bydysawd cyfochrog bron ac nid ydyn nhw yn gwrthdaro â'i gilydd o reidrwydd, ar wahân i'r gystadleuaeth am adnoddau a lle.

Mae'r pwynt hwnnw yn cael ei wneud yn eithaf cryf yn y bennod ar waith, a dweud y gwir, sy'n pwysleisio y gall pobl mewn un grŵp mewn cymdeithas fyw eu bywydau heb erioed ddod i gysylltiad â phobl sy'n perthyn i grŵp arall yn economaidd ac yn gymdeithasol, neu'u gweld na gwybod dim amdanyn nhw.

Gall hynny fod yn ffactor daearyddol mawr, yn wir, mewn sawl rhan o Gymru. Os ydych yn dod o gymoedd y de fel minnau, rydych yn annhebygol o nabod pob rhan o'r cymoedd. Mewn gwirionedd, mae'n ddigon posibl mai darn bach iawn y byddech yn ei nabod ac na fyddech byth yn mynd i'r cwm cyfagos ... oherwydd natur y ddaearyddiaeth mae'n rhannu pobl o hyd er gwaethaf dulliau cyfathrebu modern. Mae'n creu gwahaniaethau, fe wyddoch, mae cryn dipyn o elyniaeth rhwng Aberdâr a'r Rhondda, er enghraifft, a byddai pobl yn defnyddio enwau cas am drigolion lle arall yn y gorffennol.

Mae hynny'n nodwedd ddiddorol ar Gymru, sef bod gwahaniaethau daearyddol sylfaenol iawn o'r fath yn cael cymaint o effaith o hyd fel bod dulliau modern o drafnidiaeth yn dal i gael anhawster i oresgyn y rhaniad rhwng y de a'r gogledd yng Nghymru oherwydd y mynyddoedd a'r bryniau yn y canol.

Rwy'n credu bod y rhaniad rhwng y gogledd a'r de yng Nghymru yn ddiddorol yn ei rinwedd ei hun. Hynny yw, mae llawer o lenyddiaeth am y rhaniad rhwng y de a'r gogledd yn Lloegr ac mae pobl yn uniaethu â hynny, ond yng Nghymru rwy'n credu bod gennym ni raniad yr un mor fawr sy'n cael ei ysgogi gan lawer o fythau a rhagdybiaethau ynglŷn â'r gwahaniaeth. Ond ... wrth i'r unfed ganrif ar hugain fynd yn ei blaen efallai y bydd y gwahaniaethau hyn yn dod yn rhai mwy ymddangosiadol na rhai real; a dweud y gwir, rydym o bosibl yn agosach at ein gilydd nag roeddem ni ganrif yn ôl oherwydd natur datblygiadau diwydiannol ac ati.

Un ffordd y mae hynny'n cael ei amlygu yw'r ffaith bod cadarnleoedd y Gymraeg wedi crebachu, fel y gwyddoch, un o'r rhaniadau yr arferid ei weld yng Nghymru rhwng y gogledd a'r de oedd Cymraeg yn y gogledd a Saesneg yn y de. Ond mae cydbwysedd y boblogaeth yn newid a dweud y gwir. Dros rannau helaeth o'r gogledd nid oes llawer o ymdeimlad o'r cadarnleoedd Cymraeg mewn gwirionedd ac mae cymunedau a diddordebau Cymraeg cadarn wedi datblygu yn y de. Felly efallai y gallech weld yn y dyfodol fod un gwahaniaeth pwysig yn llawer llai sylweddol a bod y Gymraeg wedi'i dosbarthu'n fwy cyfartal ond nad oes cadarnleoedd mor amlwg ledled Cymru.

Mae'r un peth yn wir am y Gymru ddiwydiannol hefyd, sef ar un adeg roedd ardal ddiwydiannol benodol iawn a oedd wedi'i diffinio'n glir yn y de ac mae hynny wedi diflannu bron â bod ac os edrychwch ar ddiwydiant yng Nghymru mae'n edrych yn eithaf tebyg yn y de a'r gogledd a dweud y gwir. Mae'r datblygiadau'n debyg iawn, ddywedwn i.

A ydyn ni'n credu bod y rhaniad rhwng y de a'r gogledd yn fwy yng Nghymru nag yn Lloegr? Rwy'n syfrdanu weithiau o weld yr iaith y mae pobl yn ei defnyddio yn Lloegr ynglŷn â'r rhaniad rhwng y de a'r gogledd; yn aml mae'n ymddangos i mi ei fod yn llawer mwy chwerw nag yng Nghymru.

Mae dadl yn sicr bod agendor cynyddol yn tyfu rhwng Caerdydd a gweddill Cymru gyda thwf sefydliadau cenedlaethol - seilwaith costus iawn, yr ymddengys ei fod yn dod i Gaerdydd mewn ffordd nad yw'n digwydd mewn mannau eraill er gwaethaf ymdrechion y Cynulliad i symud ei swyddfeydd o'r canol, i ariannu amgueddfa neu bwll nofio yn Abertawe ac ati.

Rwy'n credu mai un o'r pethau a welwch yw anghydfodau neu ffraeo lleol, felly mewn sawl ffordd mae Abertawe yn fwy dig wrth Gaerdydd na hyd yn oed y gogledd. Felly ceir pob math o wahaniaethau rhwng lleoedd a'r ffyrdd y mae pobl yn mynd ati i amddiffyn safbwyntiau gwahanol neu weld gelyn neu rywun arall yn cael rhywbeth ar eu traul nhw. Ac felly rwy'n credu bod yn rhaid i chi feddwl am sut mae hynny'n gweithio. Felly mae'r hyn sy'n digwydd o ran yr iaith, yn golygu mewn ffordd bod y tensiwn rhwng y Cymry Cymraeg a'r Cymry di-Gymraeg wedi ei leddfu o bosibl oherwydd y newid yn nosbarthiad y bobogaeth, ynghyd â llawer o ymdrech i wneud Cymru yn gymdeithas amlwg ddwyieithog, arwyddion ffyrdd ac ati a datgan ei bod yn gymdeithas ddwyieithog. Ond ar lefel leol weithiau yn y gogledd fe welwch wrthdaro mawr ynglŷn â'r iaith oherwydd teimlir bod pobl yn symud i gymuned Gymraeg lle nad ydynt yn perthyn mewn gwirionedd. Ar lefel gyffredinol efallai fod pethau'n gwastatáu ond fe gewch y mannau lleol lle ceir anghydfod.

A thensiynau rhanbarthol sylweddol o bosibl a fynegir drwy rai campau. Y rhaniad mwyaf chwerw yng Nghymru mewn ffordd yw'r gêm bêl-droed rhwng Caerdydd ac Abertawe ddwywaith y flwyddyn. Yn ystod y cwrs byddwn yn canolbwyntio ar rygbi fel ffordd o fynegi hunaniaeth Gymreig, ond mae'r hunaniaethau lleol hynny neu hunaniaeth drefol Caerdydd ac Abertawe yn cael eu mynegi drwy bêl-droed i raddau helaeth. Wedi'r cyfan maen nhw'n cynrychioli Dinas Caerdydd a Dinas Abertawe ac nid oes gan y naill fawr o olwg ar y llall ar sawl cyfrif.

Ceir math arall o wahaniaeth nad ydym wedi sôn amdano o gwbl eto ac a grybwyllwyd yn y casgliad, sef y polisïau gwahanol sy'n cael eu llunio yng Nghymru bellach. Felly un peth allweddol sydd wedi digwydd yn ddiweddar, yn amlwg, yw sefydlu'r Cynulliad Cenedlaethol ac mae hynny'n golygu bod gan Gymru ffyrdd newydd o ddangos y gwahaniaeth rhyngddi hi a'i chymdoges bwerus, rhyngddi hi a'r llywodraeth Brydeinig a pholisïau yn Lloegr. Nawr, tybed a oes gennych unrhyw beth i'w ddweud am y gwahanol bolisïau sy'n cael eu llunio yng Nghymru – a'r hyn y mae'r rhain yn dangos i ni am sut mae Cymru yn wahanol.

Holl ddiben cael Cynulliad i Gymru, dybiwn i, oedd y gallem lunio polisïau a oedd yn wahanol. Hynny yw, os nad ydych yn gwneud hynny nid oes diben mewn cael Cynulliad i Gymru yn y lle cyntaf a'r holl bwynt, mae'n rhaid, yw ein bod yn wahanol neu y gallwn wneud pethau'n wahanol ac mae wedi bod yn galonogol, sbo, dros y degawd diwethaf bod pob un o'r pleidiau gwleidyddol yng Nghymru mewn rhyw ffordd neu'i gilydd, wedi ceisio datblygu polisïau neu gyflwyno polisïau sy'n edrych yn wahanol iawn i'r hyn sy'n cael ei gynnig yn Lloegr. Rhaid cofio, wrth gwrs, a chafodd hyn dipyn o sylw ar y pryd, i Rhodri Morgan o'r Blaid Lafur ddatgan y syniad o wahaniaeth neu 'clear red water' rhwng Caerdydd a Llundain. Ond rwy'n credu bod y pleidiau eraill wedi gwneud hynny hefyd. Mae'r Blaid Geidwadol wedi gwneud hynny drwy waith rhai o'i ACau, fe wyddoch, ac mae'n amlwg yn ceisio dangos gwahaniaeth. Felly, un o'r agweddau mwyaf calonogol, dybiwn i, ar y byd gwleidyddol yng Nghymru fu'r math hwn o ffocws, penderfyniad o'r fath i geisio cyflawni polisïau sy'n edrych yn wahanol.

Yn sicr, ac os bydd rhywun yn mynd ati i feddwl am y gwahaniaethau polisi allweddol rhwng Cymru a Lloegr, gobeithio y bydd y rhan fwyaf o bobl yn sôn am bresgripsiynau a pholisïau ynglŷn â phlant, polisïau trafnidiaeth ac ati, y mae pob un ohonynt fel petaent yn awgrymu mai un o'r gwahaniaethau mawr rhwng Cymru a Lloegr yw bod mwy o bwyslais ar ddarpariaeth y wladwriaeth i bobl ac mae hynny'n un math o wahaniaeth.

Un o'r materion a oedd yn y cefndir wrth ddatblygu datganoli a sefydlu'r Cynulliad oedd y syniad nad oedd gan Gymru lais clir eto a bod angen iddi gael ffordd o fynegi ei hun yn fwy eglur er mwyn goresgyn rhai o'r rhaniadau a'r gwahaniaethau a fu'n llesteirio ei datblygiad yn y gorffennol, yn fy marn i. Felly, mewn ffordd, gellir ystyried bod y Cynulliad yn adeiladu Cymru, yn creu syniad o Gymru unedig lle mae gan bawb bethau'n gyffredin ac yn gwneud hyn mewn meysydd fel addysg, er enghraifft, ac mae'r ffordd y mae addysg uwch wedi'i hariannu er mwyn bod yn fwy hygyrch i fyfyrwyr o Gymru o ddiddordeb i bawb yng Nghymru. Felly mewn ffordd mae'n datblygu ac yn ceisio meithrin y cysylltiadau'n fwy eglur na rhaniadau, yn fy marn i, ac mae wedi cael rhywfaint o lwyddiant yn hynny o beth.

Mae hefyd yn arwyddocaol bod y cydbwysedd rhwng y rhywiau yn y Cynulliad yn ei sbarduno i gyfeiriadau gwahanol ym maes polisi ac wrth gwrs mae hyn wedi creu delwedd wahanol iawn o Gymru. Yn y gorffennol, arferai fod yn ardal a oedd yn gysylltiedig â diwydiant trwm, gydag ymagwedd arbennig o wrywaidd tuag at rywedd, ond erbyn hyn mae gennym gynulliad lle mae merched yn aml yn y mwyafrif o ran yr aelodau ac weithiau'r Gweinidogion ac yn sicr mae'n rhaid bod hyn yn cael effaith ar bolisi.

Ie wir – rwy'n siŵr bod hynny'n wir.

Rwy'n credu ei bod yn ddiddorol fel rhan o'r drafodaeth honno bod sawl AC sy'n fenyw wedi nodi bod materion o ran rhywedd weithiau'n llawer pwysicach na materion plaid wleidyddol a'u bod yn cydweithio i raddau er mwyn cyflawni nodau i'r perwyl hwnnw. Gall hynny ond fod yn gadarnhaol. Nid yw hynny'n digwydd drwy'r amser mae'n siŵr gen i, ond os yw'n digwydd weithiau mae hynny'n ddatblygiad cadarnhaol hefyd, sef eu bod yn gosod materion ar yr agenda y mae angen mynd i'r afael â nhw yn eu tyb nhw, sy'n goresgyn gwahaniaethau pleidiol.

Ac mae hyn yn cael ei adlewyrchu hefyd yn y ffordd mae aelodau'n ymddwyn, yr awyrgylch yn y Senedd, sydd ddim mor ymosodol â San Steffan.

Un maes lle y dywedir nad yw'r Cynulliad wedi gwneud cystal yw cynrychioli lleiafrifoedd ethnig ac nid yw'n amlwg faint o raniad yw hynny yng Nghymru. Rwy'n credu mai dim ond un AC neu Aelod Cynulliad o gefndir lleiafrif ethnig sydd wedi cael ei ethol hyd yma. Mae dosbarthiad lleiafrifoedd ethnig yn golygu eu bod yn lleiafrif bach iawn yn y rhan fwyaf o Gymru ond eto i gyd mae'n llais y mae angen iddo gael ei gynrychioli yn rhywle ymhlith y rhai sydd â phŵer ond nid yw hynny wedi digwydd eto.

Un o'r problemau, wrth gwrs, yw maint bach y Cynulliad sydd ond yn cynnwys chwe deg o aelodau. Mae bron yn amhosibl cael llawer o gynrychiolwyr o leiafrifoedd ethnig yn y Cynulliad a hefyd oherwydd amrywiaeth poblogaethau lleiafrifoedd ethnig yng Nghymru, a allwch weld bod rhywun o un grŵp lleiafrif ethnig yn gallu cynrychioli rhywun o grŵp arall? Rwy'n credu bod problem enfawr o ran y gwahaniaethau hynny a'r ffordd y cânt eu cynrychioli yng Nghymru, yn enwedig o gofio maint bach y Cynulliad. Pe bai'n dyblu o ran maint, byddai'n llawer gwell o ran hynny.

Pa mor bwysig yw'r Cynulliad i bobl yng Nghymru? Os edrychwch ar nifer y bobl sy'n pleidleisio mewn etholiadau cyffredinol o'u cymharu ag etholiadau'r Cynulliad ac os edrychwch ar rai etholaethau fel Alun a Glannau Dyfrdwy yn y gogledd-ddwyrain, fe welwch fod nifer y pleidleiswyr mewn etholiadau cyffredinol ddwywaith yn fwy na'r hyn a welir yn etholiad y Cynulliad. Mae angen i ni ddod o hyd i ffyrdd o ddeall pam bod hyn yn digwydd a pham bod pobl yn dal i ymddiddori mwy yng ngwleidyddiaeth Llundain, gwleidyddiaeth San Steffan, nag yng ngwleidyddiaeth Caerdydd. Mae hynny'n fater pwysig yn fy marn i.

Ac mae cysylltiad yn hynny o beth. Dywedwyd bod pobl yn y gogledd-ddwyrain yn gyffredinol yn y gorffennol yn troi erial eu teledu oddi wrth sianeli Cymru fel y gallent wylio Granada. Ac mae'n codi'r cwestiwn ynglŷn â'r gwahaniaeth rhwng Cymru a'i chymdoges oherwydd i ryw raddau mae pobl yn cymudo dros y ffin rhwng Cymru a Lloegr i weithio, felly nid yw'r materion y mae'r Cynulliad yn ymdrin â nhw o reidrwydd yn agos at galonnau pobl yn yr ardal honno. Gallai hynny esbonio pam bod llai o bobl yn pleidleisio mewn etholiadau ac mae hefyd yn broblem i'r Cynulliad oherwydd bod rhaniadau gwirioneddol i'w goresgyn, felly po fwyaf y mae'r Cynulliad yn ymdrin â materion sy'n amlwg yn rhai Cymreig, materion yn y gogledd-orllewin efallai, y mwyaf yr ystyrir nad yw'n ymdrin â buddiannau pobl yn y gogledd-ddwyrain.

Felly yr hyn a godwyd gennych o ran hynny yw pwysigrwydd y cyfryngau torfol i gysylltu pobl ledled Cymru ac yn arbennig i gyfleu negeseuon y Cynulliad.

Oherwydd y ffordd mae'r cyfryngau y tu allan i Gymru yn adrodd ar yr hyn sy'n digwydd yng Nghymru, wel, mae'n golygu mai prin yw'r sylw hyd yn oed am yr hyn y mae'r Cynulliad yn ei wneud, felly mae'n rhaid i chi wylio sianeli Cymreig ar y teledu neu wrando ar orsafoedd radio o Gymru i wybod unrhyw beth o gwbl ac nid yw llawer o bobl yn gwneud hynny. Felly mae bwlch gwirioneddol mewn gwybodaeth a dealltwriaeth.

Ac mae gan y Cynulliad broblem wirioneddol iawn o ran ceisio lledu ei 'neges' fel petai, ledled Cymru oherwydd pa ddulliau sydd ganddo? Os nad oes sylw yn y cyfryngau ac os nad oes sylw yn y papurau newydd, ceir problemau gwirioneddol o ran uno Cymru o amgylch y Cynulliad.

Dyna pam mae BBC Cymru Wales yn arbennig o bwysig. Mae ganddo'r fantais fwyaf o ran rhaglenni newyddion o gymharu ag ITV mewn unrhyw ranbarth ym Mhrydain. Yn seiliedig ar fy mhrofiad prin o ddarlledu rhanbarthol yn Lloegr ymddengys ei fod dipyn yn well na'r rhanbarth arferol yn Lloegr. Rwy'n eithaf cyfarwydd â'r darllediadau newyddion yng ngogledd-ddwyrain Lloegr ac mae gwasanaeth Cymru yn llawer gwell. Felly mae'n chwarae rhan bwysig i dynnu pobl ynghyd ac rwy'n credu bod y BBC wedi penderfynu bron mai dyna un o'i rolau. Mae'n ymddangos ei fod yn defnyddio rygbi yn arbennig fel ffordd o feddwl am yr hyn y mae Cymru yn ei olygu ac un rhaniad y gallwn ei gynnig yn gellweirus yw bod gan rai ohonon ni fwy o ddiddordeb mewn pêl-droed.

Llais

Yn sicr!