4. Rolau gwaith cymdeithasol ar waith
Yn yr adran flaenorol, gwnaethoch ystyried y fframwaith cyfreithiol a pholisi ehangach ar gyfer gwaith cymdeithasol ac edrych ar sut y gall gwerthoedd proffesiynol gael eu herio neu hyd yn oed weithiau eu cefnogi gan ddatblygiadau polisi cymdeithasol neu ddatblygiadau cyfreithiol ar y pryd. Serch hynny, gall gweithwyr cymdeithasol ddatblygu a defnyddio eu sgiliau a'u gwybodaeth mewn amrywiaeth eang o leoliadau a chyda llawer o ddefnyddwyr gwasanaethau gwahanol, ac mae ganddynt gyfleoedd i wneud gwahaniaeth cadarnhaol i fywydau pobl, hyd yn oed mewn amgylchiadau anodd iawn.
Gweithgaredd 5: Beth sy'n gwneud gweithiwr cymdeithasol da?
Gwyliwch y fideos isod a nodwch beth mae pob unigolyn yn ei ddweud am nodweddion gweithiwr cymdeithasol da.
Siân Parry, Defnyddwyr Gwasanaeth
Transcript
Cefais fy ngeni yn Stoke-on-Trent yn Lloegr. Roedd Mam a Dad yn dod o Gymru, ac yn siarad Cymraeg, ond roedd Dad yn digwydd bod yn gweithio yn Lloegr ar y pryd. Dychwelais i Gymru pan oeddwn tua thair blwydd oed. Rwyf wedi byw yn y gogledd ers hynny. Bûm yn gweithio yn Llundain am gyfnod byr. Roeddwn yn gweithio gyda'r heddlu yno am tua dwy flynedd. Rwyf wedi cael dipyn o swyddi gwahanol. Bûm yn gweithio i Wasanaeth Ambiwlans Cymru yn y gogledd am tua phum mlynedd.
Ar ôl cael plant, es i'r coleg yng Ngogledd Cymru er mwyn hyfforddi i fod yn athrawes. Rwyf wedi bod yn sâl ers dros ugain mlynedd bellach. Ond newidiodd pethau'n fawr ar ôl i mi oddef methiant ar yr arennau. Bûm yn gweithio rhan amser am gyfnod. Daeth pethau'n anoddach i mi yn yr ysgol. Roedd yn rhaid i mi gwtogi fy oriau ac, yn y pen draw, rhoddais y gorau i weithio.
Mae popeth yn newid yn gyfan gwbl pan ydych chi ar ddialysis oherwydd eich bod yn gaeth i'r ysbyty bob dydd Llun, Mercher a Gwener. Mae'n straen fawr a dweud y gwir. Mae wedi bod yn newid anferthol i mi i fynd o fywyd prysur iawn i fywyd sy'n llawer mwy tawel. Mae'n cymryd amser i ddod i arfer â'r ffaith nad ydych chi'n ddigon iach i fynd i'r gwaith. Y gwaith oedd popeth i mi. Dyna lle'r oedd fy ffrindiau, dyna'r oeddwn yn ei wneud.
Fel athro, rydych yn ysu am y gwyliau. Ond roedd gennyf yr holl amser sbâr hwn a dim byd i'w wneud. Roeddwn yn ffodus iawn oherwydd cefais help gan yr ysbyty yn syth. Oherwydd fy mod yn cael triniaeth dialysis gartref ar y dechrau, roedd tipyn o gyswllt. Mae tîm o nyrsys yr arennau sy'n gofalu amdanoch. Maent yn dod i'r tŷ ac yn eich helpu i roi trefn ar bethau. Ond dim ond am tua phum mlynedd y gallwn wneud hynny. Yn ystod y cyfnod hwn y cefais fy ngweithwraig gymdeithasol gyntaf. Rodd hi'n dda iawn gyda'r plant a'r teulu hefyd. Roeddent yn eu harddegau ar y pryd, ac nid yw ymdrin â phobl ifanc yn eu harddegau fyth yn hawdd. Roeddwn yn sâl ac roedd hynny'n anodd iawn iddynt. Roeddent yn gallu siarad â hi am y salwch, yn ogystal â mi. Roedd hi'n gefn i ni i gyd fel teulu.
Mae siarad â meddyg neu nyrs yn anodd. Mae ganddynt agwedd gwbl wahanol. Pan ddaeth hi yma, roeddwn yn gallu dweud wrthi am yr hyn a oedd yn fy mhoeni mewn gwirionedd. Roedd hi'n help mawr i mi. Er fy mod wedi bod yn goddef o sawl math gwahanol o salwch, doeddwn i ddim yn gallu hawlio bathodyn glas. Doeddwn i ddim yn cael Lwfans Byw i'r Anabl na dim byd felly. Roeddwn yn gymwys i'w gael pan oeddwn yn gweithio'n rhan amser ond doeddwn i ddim wedi sylweddoli hynny. Roeddwn yn rhy sâl i feddwl am bethau felly. Yn ariannol, roeddwn dan straen enfawr. Daeth hi heibio i weithio ar y pethau hynny i mi, ac ar fy rhan, pan nad oeddwn yn gallu llenwi'r ffurflenni dychrynllyd hynny fy hun. Roedd pethau'n llawer haws pan oedd hi'n gweithio arnynt gyda mi.
Rwyf wedi bod yn ffodus iawn i gael gweithiwr cymdeithasol sy'n siarad Cymraeg yn rhugl. Rwyf hefyd wedi cael gweithiwr cymdeithasol nad oedd yn siarad Cymraeg ond a oedd yn barod i ddweud "Bore da". Mae'n beth syml iawn ond mae'n gwneud gwahaniaeth mawr o ran ethos. Mae'n gwneud i chi deimlo'n gyfforddus iawn. Mae rhai aelodau o staff yn gwisgo bathodynnau i ddangos eu bod yn siarad Cymraeg. Mae hynny'n braf oherwydd ei bod yn hawdd siarad Cymraeg â hwy os ydych chi'n gweld y bathodyn hwnnw. Rwy'n credu fod y gwasanaeth Cymraeg yn hanfodol am ei bod yn bwysig i ddefnyddio'r Gymraeg o ddydd i ddydd. Mae'n agos iawn at fy nghalon. Rwy'n siarad Cymraeg â'm teulu a phlant bach. Mae'n naturiol i mi wneud hynny. Mae'n rhyfedd, os ydych chi'n dechrau siarad Saesneg â rhywun yna byddwch yn siarad â hwy yn Saesneg bob amser. Does dim rheswm pam na ddylem ni i gyd siarad ychydig o Gymraeg. Wedi'r cyfan, Cymry ydyn ni, ynte?
Mr Howell Mudd, Gofalwr
Transcript
Linda Jones, Rheolwr gwaith cymdeithasol
Transcript
Roeddwn i'n arfer gweithio fel ysgrifennydd sgriptiau ar gyfer y teledu. Fel rhan o'm gwaith, ymchwiliais i rôl gweithwyr cymdeithasol sy'n gweithio gyda phlant. Siaradais â gweithwyr cymdeithasol i weld sut roedd plant sy'n cael eu cam-drin yn ymddwyn a pha arwyddion i gadw golwg amdanynt. Roedd yn ddiddorol iawn.
Roedd y swydd ei hun yn swnio'n well nac ysgrifennu amdani. Doeddwn i ddim wedi sylweddoli bod gen i gefndir yn y maes. Roedd fy nhad yn anabl, ac roedd fy mrawd yn dioddef o Syndrom Down's. Roeddwn i'n gyfarwydd â gweld gweithwyr cymdeithasol yn y tŷ. Mae goruchwyliaeth yn bwysig i weithwyr cymdeithasol, yn enwedig i weithwyr cymdeithasol newydd, er mwyn gwybod eu bod yn cael eu cefnogi a bod eu gwaith yn cael ei werthfawrogi.
Yn aml mae pobl yn gweithio oriau hir. Maent yn arwyr di-glod yn gweithio allan yn y gymuned. Mae'n bwysig eu bod yn gallu dweud - "Rydw i wedi gwneud hyn a hyn!" a bod rhywun yn cydnabod eu gwaith da. Mae hefyd yn gyfle iddynt siarad am unrhyw beth a all fod wedi codi - pethau sydd wedi peri pryder iddynt, neu efallai hyd yn oed wedi eu gofidio.
Mae'r gwaith rydym yn delio ag ef yn gallu bod yn drist iawn. Mae'n gallu bod yn drasig. Mae'n bwysig eu bod yn trafod eu teimladau fel nad ydynt yn mynd â nhw adref gyda nhw. Mae'r egwyddorion yng nghod ymarfer Gofal Cymdeithasol Cymru yn bwysig. Mae egwyddorion personol hefyd - pa fath o berson rydych. Mae'n rhaid i chi barchu unigolion sydd â phroblemau neu anableddau. Mae'n rhaid i chi barchu'r ffaith bod pobl yn wahanol a pheidio â bod yn rhagfarnllyd. Doeddwn i byth yn meddwl fy mod i'n berson rhagfarnllyd. Ond pan oeddwn yn hyfforddi, gofynnodd y tiwtor, "Pa ragfarnau sydd gennych?" Rwy'n cofio meddwl "Does gen i ddim." Ond mae gan bob un ohonom ein rhagfarnau ein hunain ac mae'n bwysig ein bod yn eu hanwybyddu. Efallai y gallwch siarad amdanynt yn y broses oruchwylio. Dylech gyfaddef eu bod yn bodoli a'u bod yn eich pryderu. Mae'n hollbwysig eich bod yn berson gonest a diffuant a'ch bod yn ceisio gwneud eich gorau dros y person. Does dim ots beth rydych chi ei eisiau. Y person sy'n bwysig.
Er mwyn bod yn weithiwr cymdeithasol da, beth rwy'n chwilio amdano. Roeddwn yn rhan o banel cyfweld unwaith. Gallwch weld personoliaeth person cyn iddo ddechrau ateb y cwestiynau. Rydym yn chwilio am bobl sy'n onest, yn naturiol ac yn gyfforddus gyda phobl; pobl sydd â diddordeb mewn pobl ac sydd am wrando ar eu stori. Mae sgiliau gwrando yn bwysig iawn. Rwyf hefyd yn chwilio am rywun sy'n broffesiynol; rhywun sy'n gyfarwydd â'r gyfraith a pholisïau ac sy'n deall strwythur y cyngor. Pan fyddwn yn gwneud ein gwaith, mae gennym rôl bwysig i'w chwarae o fewn y gyfraith. Rhaid i'r person gymryd cyfrifoldeb am ansawdd ei waith - cymryd cofnodion, sgiliau asesu, asesu risg. Rhaid iddo ddeall ei rôl yn llwyr. Daw proffesiynoldeb pan fydd rhywun yn deall ei rôl.
Mae gweithio yng Nghymru yn wahanol am ei bod yn wlad ddatganoledig. Mae strwythur y ddeddfwriaeth yn wahanol iawn i Loegr a'r Alban. Rydw i'n weithiwr cymdeithasol iechyd meddwl. Mae ein cod ymarfer ar gyfer iechyd meddwl yn wahanol i'r un yn Lloegr. Er mai gwahaniaethau bach ydynt, maent yn bwysig, ac mae'n rhaid i chi fod yn gyfarwydd â nhw. Mae'r ffordd rydych yn cymhwyso'r Ddeddf Galluedd Meddyliol yn wahanol yn Lloegr. Mae'n bwysig cydnabod bod gwahaniaethau. Dydyn ni ddim yr un fath â Lloegr a'r Alban. Mae ganddynt wahaniaethau bach yn eu deddfwriaeth. Hefyd, mae'r traddodiadau sydd gennym yng Nghymru, yr iaith a'r math o wlad sydd gennym, yn effeithio ar y ffordd rydym yn gweithio. Mae gennym ardaloedd sy'n ddinesig a rhai sy'n wledig tu hwnt.
Mae'n bwysig bod defnyddwyr gwasanaethau yn gallu dewis eu hiaith. Mae ganddynt yr hawl i wneud hynny fel unigolion sy'n byw yng Nghymru. Mae'r bobl rydym yn gweithio gyda nhw yn profi argyfwng personol. Rydych yn teimlo'n agos atynt yn syth. Maent yn ymddiried ynoch yn syth. Mae'n digwydd, mae pobl yn ymlacio'n syth pan fyddant yn sylweddoli eich bod yn gallu siarad Cymraeg. Mae pobl yn gallu dweud beth sy'n eu poeni. Maent yn gallu mynegi eu hunain yn well yn eu hiaith eu hunain. Os gallant ddweud wrthych beth sydd o'i le, a dweud wrthych beth sydd ei angen arnynt, gallwch gynnal eich asesiad yn well. Rydych yn cael y gwir yn hytrach na thrafferth ymdopi ag iaith nad ydynt yn gyfarwydd â hi.
Efallai bod gennych brofiad o ymyriad gwaith cymdeithasol eich hun - a fyddech chi'n cytuno â'r rhain? A allwch chi feddwl am unrhyw nodweddion pwysig eraill?
Trafodaeth
Mae ymarfer gwaith cymdeithasol da yn ymwneud yn bennaf â chydberthnasau (Wilson et al., 2011) ac ymgysylltu'n effeithiol â defnyddwyr gwasanaethau, gofalwyr ac eraill er mwyn eu galluogi i ddweud eu storïau. Meithrin cydberthynas dda yw'r man cychwyn i weithio gyda phobl yn hytrach nag arnynt (Beresford, 2012) a thrwy'r gydberthynas broffesiynol hon mae gweithwyr cymdeithasol yn ymgysylltu ag unigolyn ac yn ymyrryd yng nghymhlethdod ei fydoedd mewnol ac allanol (Wilson et al., 2011).
Mae'r defnyddiwr gwasanaeth a'r gofalwr yn glir iawn ynglŷn â'r nodweddion y dylai gweithiwr cymdeithasol eu harddangos yn eu barn nhw, ac mae'r rhain yn hollbwysig er mwyn meithrin cydberthynas waith dda. Mae pwysigrwydd gwrando a'r nodweddion eraill a grybwyllwyd yn adlewyrchu'r cynhesrwydd, empathi, dibynadwyedd a pharch y nododd Beresford (2012) y mae defnyddwyr gwasanaethau am eu gweld mewn gweithwyr cymdeithasol - hynny yw, yr un math o nodweddion y byddech yn disgwyl eu gweld mewn ffrind ffyddlon. Dyma'r hyn y mae defnyddwyr gwasanaethau a gofalwyr yn dweud yn gyson yr hoffent ei weld mewn gweithwyr cymdeithasol. Mae'n bwysig bod gweithwyr cymdeithasol yn gwrando ar hyn ac yn gweithredu arno.
Gwerthoedd