Deunydd darllen pellach

Y llyfr hanes cymdeithasol diffiniol am rygbi Cymru yw Smith, D. a Williams, G. (1980) Fields of Praise, Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru. Fe'i diweddarwyd yn bennod gan yr un awduron ‘Beyond the Fields of Praise: Welsh Rugby 1980–1999’ yn Richards, H., Stead, P. a Williams, G. (1999) More Heart and Soul. Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru.
Prin iawn yw'r astudiaethau diwylliannol neu gymdeithaseg ynglŷn â rygbi Cymru. Yr eithriad yw gwaith John Harris, gan gynnwys: Harris, J. (2009) ‘Outside the fields of praise: women’s rugby in Wales’ International Journal of Sport Management and Marketing. Cyf. 6, Rhif 2, t. 167–182.
Harris, J. (2007) ‘Cool Cymru, rugby union and an imagined community’ International Journal of Sociology and Social Policy, Cyf. 27, Rhif 3, t. 151–162.
Harris, J. a Clayton, B. (2007) ‘The First Metrosexual Rugby Star: Rugby Union, Masculinity, and Celebrity in Contemporary Wales’ Sociology of Sport Journal, Cyf. 24, t. 145–164.
Harris, J. (2006) ‘(Re)Presenting Wales: National Identity and Celebrity in the Postmodern Rugby World’ North American Journal of Welsh Studies, Cyf. 6, Rhif 2, t. 1–12.
Harris, J. (1996) ‘Match Day in Cardiff: (Re)imaging and (Re)imagining the Nation’ Journal of Sport & Tourism, Cyf. 13, Rhif 4, t. 297–313.
Ceir hanes dadlennol o'r ffordd y cafodd map Cymru ei aildynnu er mwyn bod yn gymwysi gael cymorth Ewropeaidd yn erthygl Kevin Morgan ‘How objective 1 arrived in Wales: the political origins of a coup,’ Contemporary Wales, cyf. 15, 2002, t. 20–30.
Mae'n cynnwys ychydig o drafodaeth ynglŷn â sut mae pobl yn defnyddio mapiau meddyliol.
Ar y cyd ag Adam Price, mae Morgan yn cyflwyno'r ddadl dros orllewin Cymru yn The Other Wales, Caerdydd, Sefydliad Materion Cymreig, 1998.
Mae 'Rhagair' Harold Carte i ailargraffiad 1996 o Alwyn D. Rees, Life in a Welsh Countryside (a restrwyd yn y Cyfeiriadau) yn trafod cydd-destun yr astudiaeth wreiddiol a'r datblygiadau canlyniadol mewn astudiaethau cymunedol a sut maent yn adlewyrchu newidiadau cymdeithasol allweddol.
Mae Michael Sullivan yn trafod pwysigrwyddd cymuend i bobl yn ne Cymru yn ei bennod ar ‘Communities and social policy’ yn R. Jenkins ac A. Edwards (golygyddion), One Step Forward? South and West Wales towards the Year 2000, Llandysul, Gomer, 1990.
Mae Rural Wales: Community and Marginalization Paul Cloke et al(a restrwyd yn y Cyfeiriadau ) t. 16ff yn ymdrin â syniadau ynglŷn â hunaniaeth Gymreig a mewnfudo; Mae t. 156Ff. yn trafod y syniad o gymuned a sut mae pobl yn ei ddehongli.
Contemporary Wales Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd. Mae'r cylchgrawn hwn a gyhoeddir yn flynyddol bob amser yn cynnwys pennod ar economi'r Gymru gyfoes. Mae'n diweddaru nodweddion allweddol gweithgarwch economaidd yng Nghymru sy'n deillio o'r ystadegau mwyaf diweddar sydd ar gael.
Am drosolwg ardderchog o brif sectorau economi Cymru ar drothwy yr 21ain ganrif, gweler Bryan, J. a Jones, C. (golygyddion) (2000) Wales in the 21st Century: an Economic Future, Basingstoke, Macmillan Business.
Mae Monitoring Poverty and Social Exclusion in Wales. Sefydliad Joseph Rowntree. yn gyfres o adroddiadau ar amodau tlodi yng Nghymru. Fe'i cyhoeddwyd gyntaf yn 2005 ac mae wedi cael ei diweddaru'n rheolaidd, yn fwyaf diweddar yn 2013 ac mae'n darparu'r ystadegau mwyaf diweddar ynglŷn â dangosyddion allweddol tlodi yng Nghymru.
Mae erthygl Dave Adamson ‘Still living on Edge?’ a gyhoeddwyd yn 2009 (yn Contemporary Wales, 21, tud 47–66) yn adolygu'r prif achosion presennol o dlodi yng Nghymru.
Am hanes presenoldeb pobl dduon yng Nghymru, gweler Alan Llwyd (2005) Cymru Ddu/Black Wales: a History, Caerdydd, Canolfan Hanes a Chelfyddydau Butetown. Am waith llenyddol, darllenwch y cofiant: Charlotte Williams (2002) Sugar and Slate, Aberystwyth, Planet Books.
Mae Canolfan Hanes a Chelfyddydau Butetown wedi cyhoeddi nifer o lyfrau sy'n adrodd hanes Butetown ar ôl yr ail ryfel byd. Gweler, er enghraifft, Neil Sinclair (2003) The Tiger Bay Story, Caerdydd, Dragon and Tiger Enterprises.
Mae Our SistersLandJane Aaron, Teresa Rees, Sandra Betts a Moira Vincentelli (golygyddion) (1994), Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru yn darparu casgliad o hanesion am hunaniaethau newidiol merched yng Nghymru.
Am waith manwl ar ryw a chyflogaeth yng Nghymru, gweler: Teresa Rees (1999) Women and Work: 25 Years of Gender Equality in Wales, Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru.
Am diweddariad diweddar ond digalon, gweler Brooks, S a Gareth, Owen ap (2013) Welsh Power Report. Women in Public Life. Electoral Reform Society Cymru.
Mae Davies, J. (1993) The Welsh Language, Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru yn rhoi cyflwyniad da i ddatblygiad yr iaith Gymraeg ac i ddiwylliant Cymraeg.
Am gyflwyniad hwylus i drafodaethau damcaniaethol ynglŷn â chenedlaetholdeb, gweler Guiberneau, M. (1996) Nationalisms: The Nation-State and Nationalism in the Twentieth Century, Caergrawnt, Polity Press.
Mae McAllister, L. (2001) Plaid Cymru: The Emergence of a Political Party, Pen-y-bont ar Ogwr, Seren, yn astudiaeth o'r blaid yn ail hanner yr ugeinfed ganrif.
Mae'r ddau lyfr canlynol yn cynnig safbwyntiau o'r mudiad iaith a chenedlaetholdeb gwleidyddol: Thomas, N. (1991 [1971]) The Welsh Extremist, Tal-y-bont, Y Lolfa. Williams, P. (1981) Voice from the Valleys, Aberystwyth, Plaid Cymru.
Am ragor ynghylch pam roedd Llafur mor boblogaidd yn y de diwydiannol yn y 1920au a'r 1930s, man cychwyn ardderchog yw Pennod 9 (‘The frontier years’) Williams, G.A. (1985) When was Wales?, Llundain, Penguin.
Mae pennod 8, ‘Wales’s locust years’, Morgan, K.O. (1981) Wales: Rebirth of a Nation, 18801980, Rhydychen, Gwasg Prifysgol Rhydychen, neu Bennod 5, ‘The pattern of Labour politics, 1918–1939’, yn Tanner, D., Williams, C. a Hopkin, D. (2000) The Labour Party in Wales, 19002000, Caerdydd, yn rhoi mwy o ddeunydd ynglŷn â sefydlu yn yr 1920au a'r 1930au.
Am ragor o wybodaeth ynglŷn â cyfnod ffurfiannol rhwng 1951 a 64, mae Pennod 8, ‘The structure of power in Labour Wales, 1951–1964’, yn Tanner et al., Labour Party in Wales, yn rhoi trosolwg ardderchog o ddatblygiadau yn y gogledd a'r de.
Mae Pennod 10, ‘Labour and the nation’ yn Tanner, D. et al., Labour Party in Wales, t. 241–64 yn rhoi gwerthusiad o benbleth Llafur ynglŷn â datganoli.
Yn olaf, am olwg fanwl o'r Blaid Lafur a datganoli mae ychydig o Evans, J.G. (2008) Devolution in Wales, Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru, yn ddefnyddiol.
Bogdanor, V. (1999) Devolution in the United Kingdom, Gwasg Prifysgol Cymru, Rhydychen, yn rhoi hanes ardderchog o'r dadleuon ynglŷn â datganoi yn y Deyrnad Unedig. Mae hefyd yn ystyried datganoli yng Nghymru fel rhan o rhaglen ehangach o newid cyfansoddiadol.
Mae Mitchell, J. (2009) Devolution in the UK Gwasg Prifysgol Manceinion, yn rhoi'r diweddaraf ar y sefyllfa a'r ddadl.
Am ddadansoddiad ac esboniad o newidiadau mewn gwleidyddieth plaid yng Nghymru wedi datganoli, yn enwedig dirywiad y Blaid Lafur oruchaf gweler Wyn Jones, R. a Scully, R. ‘The end of one-partyism? Party politics in Wales in the second decade of devolution’, Contemporary Wales, cyf. 21, t. 207–17.
Yr astudiaeth orau o'r ffordd y mae datganoli wedi effeithio ar gymdeithas sifol yng Nghymru, gan ddefnyddio astudiaethau achos manwl o wahanol sefydliadau cymdeithas sifil yw Royles, E. (2007) Revitalising Democracy? Devolution and Civil Society in Wales, Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd.
Er mwyn ystyried y syniad o Gymru fel cenedl ôl-drefedigol ac effaith hynny ar gynrychioliaeth, gweler J. Aaron a Chris Williams (golygyddion) (2005) Postcolonial Wales, Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru.
Am hanes manwl am rôl sinema ym mywyd Cymru, gweler David Berry (1994) Wales and Cinema, The First Hundred Years, Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru.
Mae David Barlow, Philip Mitchell a Tom O’Malley (golygyddion) (2005) Media in Wales: Voices of a Small Nation, Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru yn cyflwyno trosolwg o rôl y cyfryngau yng Nghymru.
Am drafodeth ynglŷn â dyfodol teledu yng Nghymru, gweler Geraint Talfan Davies (gol.) (2009) English is a Welsh Language, Televisions Crisis in Wales, Caerdydd, Sefydliad Materion Cymreig.
Er mwyn ystyried rôl bwysig cerddoriaeth boblogaidd yn y ffordd y mae Cymru wedi cael ei chynrychioli, gweler Sarah Hill (2007) Blerwytirhwng: The Place of Welsh Pop Music, Aldershot, Ashgate.
Cyhoeddodd Journal of Studies in Theatre and Performance rifyn arbennig ar theatr a pherfformiad yng Nghymru yn 2004, cyf. 24, t. 3.
Mae'r canlynol yn ddetholiad i dramâu theatr, ffilmiau a rhaglenni teledu a allai fod yn ddefnyddiol mewn perthynas â'r syniadau a drafodir yn y bennod hon.
Ffilmiau
A Way of Life (cyf. Amma Asante, 2004)
Beautiful Mistake (cyf. Marc Evans, 2001)
House of America (cyf. Marc Evans, 1997)
Solomon a Gaenor (cyf. Paul Morrison, 1998)
Twin Town (cyf. Kevin Allen, 1997)
Teledu
Caerdydd (nid yw ar gael ar DVD ar hyn o bryd, ond mae ar gael weithiau i'w gwylio ar wefan S4C)
Dr Who (Cyfres 1, Rhaglen 11, ‘Boom Town’, sydd ar gael gan BBC Worldwide)
Gavin and Stacey (Cyfres 1 a 2 sydd ar gael gan BBC Worldwide)
Torchwood (Cyfres1, Rhaglen 1 sydd ar gael gan BBC Worldwide)
Dramâu
Owen, G. (2005) Plays: 1, Llundain, Methuen.
Teare, J. (gol.) New Welsh Drama, Cyfrol 2, Caerdydd, Parthian.
Thomas, E. (2002) Selected Work 9598, Caerdydd, Parthian