Para 5.23

Mae llawer o’r wybodaeth hon wedi ei chydnabod, ac yn wir wedi ei chyflwyno gan Brinley Thomas yn ei waith diweddaraf.10 Ond credir yn gryf o hyd mai’r chwyldro diwydiannol a’r twf economaidd yn unig oedd yn gyfrifol am y ffaith na ddilynodd yr iaith Gymraeg (a’i phobl) yr un cwys â’r Gwyddelod; bod y filiwn neu ragor o siaradwyr Cymraeg ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg wedi rhoi ail gyfle i’r Gymraeg; ac yn groes i’r hyn a gredir, fod bywyd a chadarnle’r diwylliant yn ardaloedd diwydiannol Cymru yn hytrach na’r cadarnleoedd gwledig bondigrybwyll. Mae’n destun a fydd yn dal i gael ei drafod, ond fel nifer o agweddau’n gysylltiedig â’r patrwm o symud o’r tir, nid yw’n debygol o gael ei ddatrys gan ei fod yn amlygu ei hun mewn ffyrdd anfesuradwy.