Para 7.12

Mae digwyddiad mawr fel concwest Edward I yn creu nifer o broblemau i haneswyr. Crybwyllir dau ohonynt yma. Y cyntaf yw natur y ffynonellau sydd ar gael i haneswyr. Mae’r ffordd yr ydym yn dehongli’r gorffennol yn cael ei d dylanwadu gan y ffordd y mae’r wybodaeth yn cael ei throsglwyddo i ni. Trwy ffynonellau gweinyddol Saesneg yn bennaf - hynny yw, trwy gofnodion brenhinoedd neu arglwyddi Saesneg, a luniwyd yn unol â fformiwlâu'r cyfnod ac a ysgrifennwyd yn Lladin - yr ydym yn astudio effaith y goncwest ar Gymru. Maent yn rhoi golwg gyfyngedig, hyd yn oed ystumiol o’r gorffennol. Mae hwn yn brofiad sy’n gyffredin i gymdeithasau a goncrwyd, gan mai un o ganlyniadau concwest yw’r ffaith mai’r concwerwr yw’r sawl sy’n cadw’r cofnodion swyddogol ac yn llunio ein cof. Mae un o’r prif destunau sy’n croniclo hanes Cymru, Brut y Tywysogyon, yn gorffen yn 1282 a rhai cyfnodau’n unig a gofnodir mewn eraill; mae fel petai cof croniclaidd y Cymry wedi’i ddileu gan brofiad ysgytwol y goncwest. Yn yr un modd - ac nid yw’n syndod - cafodd y goncwest hefyd effaith andwyol ar y traddodiad barddol yng Nghymru; bu’n rhaid aros tan y bedwaredd ganrif ar ddeg i’r traddodiad barddol gael ei adfywio. Mae prinder ffynonellau Cymraeg yn golygu bod y deisebau unigol a thorfol a gyflwynwyd gan Gymry i’r brenin a’i arglwyddi’n hynod o werthfawr i haneswyr, gan eu bod yn gymorth i ddisgrifio pryderon, rhwystredigaethau a chwynion y Cymry yn y blynyddoedd ar ôl y goncwest. Yn yr un modd ag y mae angen sgiliau a mewnolwg arbennig ar haneswyr i geisio ysgrifennu hanes diweddar o safbwynt rhagolygon a dyheadau pobl gyffredin, mae angen defnyddio’r dychymyg a dogfennau hanesyddol mewn ffordd hynod o sensitif a gofalus i allu gwerthfawrogi beth oedd y goncwest yn ei olygu i’r Cymry yng nghyfnod Edward I ac i ba raddau yr effeithiodd arnynt.