Para 7.5

Eto i gyd gellid dadlau bod Cymru wedi byw dan fygythiad concwest am genedlaethau ac wedi dod yn gyfarwydd, yn wir, wedi cynefino â’r profiadau a ddeuai yn sgil concwest. Oni ddylai’r Cymry felly fod wedi addasu’n eithaf cyflym a didrafferth i’r goncwest olaf pan ddigwyddodd? Wrth gwrs, mae elfen sylweddol o wirionedd yn y sylwadau hyn; ond maent hefyd yn diystyru’r newidiadau dramatig a fu yng Nghymru yn y ddwy neu dair cenhedlaeth cyn concwest Edward I. Mae haneswyr y Gymru ganoloesol wedi cynnig ailddehongliadau pwysig o’r mater hwn yn y cyfnod diweddar. Bellach maent yn pwysleisio nad breuddwyd ddelfrydol oedd y syniad o greu llywodraeth Gymreig frodorol unedig o dan un tywysog bellach ond yn hytrach roedd yn bosibilrwydd ymarferol. Yn wir, yn ystod y degawd 1267-77, am gyfnod byr, ond cyn pryd, gwireddwyd y syniad. Felly pan chwalwyd y syniad hwnnw - a oedd newydd ei brofi a hyd yn oed ei wireddu am gyfnod byr - roedd yn fwy trawmatig. Nid concwest arall oedd concwest Edward I, ond yn hytrach hwn oedd yr ymosodiad olaf ar Gymru; eithr chwalodd weledigaeth wleidyddol newydd. Hynny a’i gwnaeth yn goncwest genedlaethol ac yn drychineb cenedlaethol.