Para 7.30

Arweiniodd concwest Edward a’r setliad at gydweithredu a gwrthdaro rhwng y Goron a chymunedau yng Nghymru. Roedd arweinwyr cymunedau yng Ngwynedd yn derbyn a chefnogi’r drefn newydd a oedd yn caniatáu iddynt barhau i reoli’r cymunedau hynny, tra bod y Goron yn ei thro’n dibynnu arnynt. Roedd swyddogaeth rhaglaw a rhingyll yn parhau i fodoli er eu bod bellach yn enw’r Brenin Edward yn hytrach na Thywysog Llywelyn; roedd angen eu hewyllys a’u cydweithrediad ar y Brenin, er na allai gymryd hyn yn ganiataol fel y dengys gwrthryfel Madog ap Llywelyn ar ôl iddynt gael eu gwthio’n rhy bell. Mae’r swyddogaethau, y drefn a’r system drethu’n dangos i ba raddau yr oeddent yn cydweithredu; mae gwrthryfel Madog yn dangos bod gwrthryfela’n bosibl ac mae nifer y deisebau, gan y gymuned a gan unigolion, yn dangos parodrwydd ar ran y Goron i unioni’r cwynion hynny, neu o leiaf i ymchwilio iddynt ac yn anad dim i wrando arnynt. Mae hyn yn arbennig o amlwg ar ôl y gwrthryfel, sy’n ymddangos yn adeg dyngedfennol yn y berthynas rhwng Edward I a Chymry’r dywysogaeth. Roedd cwynion yn bod ers tro, ond ar y cyfan cydweithredodd y Goron a’r cymunedau a chymerodd y Brenin yr unig achos o wrthryfel fel rhybudd. Pa deimladau bynnag o atgasedd neu hiraeth a oedd yn cyniwair o dan yr wyneb, ni ddaethant yn amlwg yn ystod gweddill teyrnasiad Edward.

Uned 8 David Lloyd George a thynged Cymru [Tip: daliwch Ctrl a chliciwch dolen i'w agor mewn tab newydd. (Cuddio tip)]