Namba ya moduli 3: Nishati na mwendo

Sehemu ya 1: Nguvu za kila siku-uchunguzi wa mwendo

Somo la 1

Unajuaje,(mwalimu) wanachokijua wanafunzi kuhusu nguvu na mwendo? Na unawezaje kupanua mawazo haya na kuhusianisha na ufahamu wa kisayansi ya kisasa?

Katika uchunguzi kifani 1, mwalimu anaongeza ufahamu wa matukio yote ya nguvu yanayowazunguka. Kutoka mwanzo, anawapa changamoto juu ya uelewa wao kwa kuwaomba kujiona wenyewe kama watafiti wenye upeo wa kisayansi

Katika shughuli 1, unawaomba wanafunzi kuchunguza na kuelezea nguvu zinazojitokeza kwenye picha. Kwa kujaribu kupambanua kile walichochunguza , watakuwa wanaongeza ufahamu wa kisayansi kwa msaada wako.

Somo la 2

Nguvu na mwendo ni sehemu ya michezo na burudani kwa watoto. Unaweza kutumia hii kupima wanachokifahamu wanafunzi na kuwasaidia wao katika kuchanganua fikira zao wenyewe. Kwa kufanya hivi, watakuwa wanapanua uelewa wao.

Uchunguzi kifani 2 unaonyesha jinsi wanafunzi wanavyoweza kujifunza kuhusu nguvu na mwendo kupitia michezo na mashindano.

Shughuli 2 inajengwa kwenye utambuzi wa wanafunzi wa nguvu/kani kutoka shughuli 1. Tunawianisha kazi za sayansi na lugha kutusaidia kuelezea nguvu na athari zake kwa uhakika katika chemshabongo. (rejea Nyenzo muhimu: Matumizi ya ramani ya kumbukumbu na chemshabongo kuibua mawazo.) Hakuna majibu sahihi na yasiyo sahihi katika chemshabongo, lakini unawapa changamoto wanafunzi kufikiri kwa kuwahamasisha kutoa mawazo yao. Sehemu muhimu ya kujifunza katika sayansi ni kubadilishana mawazo na kwa kutumia lugha ya kisayansi

Somo la 3

Nyenzo rejea 4: mhutasari wa nguvu inahitimisha kile mwalimu angeweza kutegemewa kuelewa juu ya nguvu na mwendo

Wanafunzi wa shule ya msingi wanahitaji kufanya mifano mingi kwa vitendo na nafasi ya kuzungumza na kufikiri kuhusu walichokuwa wakitafuta. Kuna mazoezi mengi zinayoweza kupanua uelewa wa wanafunzi juu ya nguvu, kwa mfano, kuangalia mpira unavyoviringika kuelekea chini katika pembe tofauti na kusukuma au kuvuta viatu kwenye sura mbalimbali za vitu.

Uchunguzi kifani 3 unaonyesha namna Maganga anavyotathmini mafanikio waliyopata. Unatathminije mafunzo yako naya wanafunzi wako? Ungeweka kumbukumbu gani kuhusu mafunzo ya mada hii?

Katika shughuli Muhimu, waongoze wanafunzi katika uchunguzi makini kuhusu nguvu inayopunguza mwendo wa vitu-msuguano. Hii inapanua kazi ya shughuli 1 na 2, ambapo uliwahamasisha wanafunzi kutoa mawazo yao. Wakati huohuo, unaweza kutathmini maendeleo ya uelewa wao kwa kusikiliza kwa makini wanachokisema.

Nyenzo-rejea ya 1: Kuchunguza nguvu katika picha

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Chanzo asili: Science Now Book 1 - Heinemann

Nyenzo-rejea ya 2: Michezo ya nguvu

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Kurusha mpira

Mpinzani anasimama nje katika sehemu wazi na kuweka miguu yake katika msitari uliokubaliwa akiwa na kiatu kikubwa, ambacho anatupa mbali kadili wawezavyo, bila kuondoa miguu yao.

Ni njia gani bora kupima/kulinganisha umbali?

Je hii ni kusukuma au kuvuta? 

Jadili mifano mingine, kama kurusha fimbo yenye urefu mita 1.5 au jiwe zito. Elezea kuwa hii ni kama shughuli za burudani kama kurusha mkuki na jiwe.

Sheria za kuvutana mikono

Wapiganaji wanakabiliana katika upande tofauti wa dawati huku mikono yao ya kushoto ikiwa juu ya mapaja. Viwiko vya mikono ya kulia vikiwa juu ya meza mbele yao.(viwiko viwe vimetulia). Wanashikana mikono na kwa maelekezo ya ‘SUKUMA’ kila mmoja anaanza kusukumia nyuma mkono wa mpinzani wake juu ya meza kupata alama. Moja hadi tatu ni mshindi ambaye anapokea changamoto nyingine.

Huu ni mfano mzuri wa nguvu mizania, lakini kadili mmoja anapodhoofu, nguvu iliyozidi husababisha kuwe na mwendo.

Mpira wa meza

Mpira wa meza huchezwa juu ya meza kubwa tupu pamoja na mpira wa tenisi na wachezaji wawili au watatu kwa kila timu.

Goli hupatikana pale ambapo mpira umepigwa upande wa pili wa meza. Mchenzo huisha dakika tano kila mzunguko. Kama mpira utaenda pembeni, unakuwa ni wakurusha kwa upande mwingine. Kama mpira umeguswa na mchezaji, mpinzani wake anapata penalti/adhabu.

Huu ni mfano wa kusukuma mpira hewani.

Vuta ni Kuvute

Watu wawili wanakabiliana mguu kwa mguu. Wanashikana pamoja vidole. Kufuatia amri ya kuanza kuvuta, wanaanza kujaribu kumvuta mpinzani wake.Yeyote wakwanza kuvutwa au kunyanyua mguu anapoteza pambano.

Michezo yote hii inaonyesha wazi athari za nguvu na inawapa wanafunzi nafasi ya kufanya na kufikiri kwa makini kuhusu jinsi nguvu zinavyofanya kazi. Michezo mingine kama hii ya kuvuta na kusukuma ipo na mingine mipya inasubiliwa kugunduliwa.

Nyenzo-rejea ya 3: Mnyambuliko wa maneno ya nguvu.

Nyenzo-rejea ya 4: Mhutasari wa nguvu kwa mwalimu

 Maarifa ya msingi/welewa wa somo wa mwalimu

• Nguvu ni mvutano na msukumo
• Nguvu ina tabia mbili: ukubwa na uelekeo
• Nguvu zikiwa vinafanya kazi, zinaweza kubadili umbo la vitu. Kuna badiliko kubwa kutokana na nguvu kubwa.
• Tunaweza kutumia mabadilko kutoa kipimo cha nguvu iliyotumika.
• Nguvu zinaweza kupimwa kwa mizani mneso au mita ya nguvu (Newton-mita)
• Uzito wa kitu ni nguvu ya dunia ya mvutano na dunia, hivyo uzito ni nguvu.
• Masi ya kitu ni kipimo cha kiasi cha mada ilichonacho. Masi hubaki ileile, haibadiliki
• Vitu vyote huwa na nguvu dhidi ya vitu vingine, kiasi cha nguvu hutegemea masi yake
• Msukumo wa dunia ni nguvu tushikiria
• Nguvu ya mvutano wa dunia ni ndogo kwenye mwezi kuliko katika dunia kwa sababu kuna maada kidogo kwenye mwezi (masi chache) kuliko ilivyo kwenye dunia.
• Katika dunia, kila kilogram moja huvutwa na mvutano wa nguvu inayokadiliwa kuwa nyuton 10 kuelekea katikati mwa dunia.
• Kuna utofauti kati ya masi na uzito. Masi ni sifa ya ndani ya kitu fulani-haijarishi upo wapi, daima unakuwa na masi ileile. Uzito wako ni nguvu ya uvutano na dunia inayofanya kazi kwako. Uzito wako hugandamiza kwenda chini, kuelekea katikati mwa dunia
• Masi na uzito vina uzio tofauti. Masi hupimwa kwa gramu na kilogramu wakati uzito hupimwa katika nyutonsi (Newtons).
• Msuguano ni nguvu inayofifisha mwendo.
• Nguvu huhitajika kufanya kitu kianze kujongea, kuongeza kasi, kupunguza mwendo au kubadili uelekeo
• Kadri nguvu inavyokuwa kubwa ndivyo kima cha badiliko la mwelekeo huwa kikubwa
• Kusipokuwa na nguvu yoyote inayokisukuma kitu, kitabakia kimetulia au kuendelea katika kasi ileile katika msitari mnyofu.

Chanzo Asilia: kukuza ujuzi katika somo – Jane Devereux

Nyenzo-rejea 5: Tunawezaje kupunguza msuguano?

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Msuguano ndio unaofanya viatu visiteleze sakafuni. Hivyo hukusadia wewe usiteleze. Lakini mara nyingine tunapenda kupunguza kiasi cha msuguano-tutafanyaje?

Shirikiana na rafiki yako kumalizia jedwali hili katika uchunguzi wako.

Matokeo:

Jaribu kuchora jedwali la kujaza matokeo:

Je mabunio yako yalikuwa sahihi?

Ulipata matatizo yoyote wakati uchunguzi? Ilikuwa nini

Nyenzo rejea 6: Dhana nyingine kwa majaribio ya nguvu

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Kutumia springi kupimia nguvu:

Tengeneza orodha ya kila kitu walichokiona wanafunzi ukijumuisha springi

Onyesha jinsi springi zinavyonyumbuka kukiwa na nguvu inayovuta na pima kiasi gani inanyumbuka.

Tumia springi kupima nguvu darasani-pima jinsi springi zinavyobadilika katika urefu. (unaweza kutengeneza springi kutoka urefu wa sm 50 za waya wa shaba nyekundu au unaweza kutumia utepe imara unaotanuka badala ya springi.) nguvu nyingine za kupima zinajumuisha kufungua mlango, kuvuta kiti sakafuni, kuvuta peni au kalamu, kufungua kibanio cha nguo. kupunguza msuguano majini-kutengeneza maumbo yaliyonyoka:

Waombe wanafunzi kuchora maumbo mbalimbali ya samaki, mitumbwi na ndege. Ni umbo lipi zuri kwa kwenda kwa kasi hewani au majini?

Wanafunzi watengeneze maumbo mbalimbali kwa kutumia udongo. Dondosha maumbo hayo kwenye tanki refu la maji na angalia muda gani yanachukua kufika chini ya tanki.

Nguvu kwenye umbali fulani:

Tumia sumaku kuchukua pini za chuma. Waeleze wanafunzi kusogeza sumaku taratibu kuelekea kwenye pini. Kuna umbali gani kati ya sumaku na pini wakati pini inapoanza kuondoka?

Sugua bomba la peni (la plastiki) au rula kwenye nguo(mfano kifutio). Hii hufanya peni au rula ziwe na kiasi fulani cha umeme. Sasa jaribu kutumia peni au rula kuchukua kipande kidogo cha karatasi. Itavichukua vingapi?

Watake wanafunzi kuelezea kinachotokea katika kila jaribio. Nguvu na uzito:

Uzito ni nguvu za aina yake zilizosababishwa na dunia kuvuta kila kitu juu yake au karibu nayo.

Waombe wanafunzi kutumia springi au utepe mnyumbuko kutengeneza mizani inayopima mvuto wa dunia katika vitu. Watahitajika kutengeneza kipimo (skeli)

Halafu ongea na wanafunzi namna uzito wa vitu hivi unavyoweza kuwa tofauti kwenye sayari nyingine katika mfumo wa jua au katika mwezi. Sayari kubwa zina nguvu mvutano kubwa katika kitu fulani na sayari ndogo zina nguvu ndogo.

Sehemu ya 2: Uchunguzi wa sauti na muziki

Somo la 1

Mara nyingi ni vizuri kuanza kwa kufahamu kile wanachokijua wanafunzi. Wanafunzi watatambua sauti nyingi tofauti tofauti, lakini inawezekana hawajazingatia utofauti wa sauti hizi kama sauti ya juu au ya chini na uzito wa sauti (sauti nzito au nyororo).

Katika Shughuli 1, unafanya mchezo wa kukisia pamoja na wanafunzi wako, ambapo wanatambua sauti na kuelezea namna wanavyofikiri jinsi sauti zilivyotengenezwa. Hii inahusisha wanafunzi kuhesabu majibu wanayopata, njia mojawapo ya kuwahusisha katika tathmini.

Usitupe majibu yanayoonekana kuwa si sahihi-wahamasishe wanafunzi kuelezea sababu zao. Unaweza kujifunza mengi kuhusiana na uelewa wao kutokana na kile wanachosema. Baadae, fikiria kuhusu

walichokisema-kulikuwa na chochote kilichokushangaza?

Uchunguzi kifani 1 unaonesha namna mwalimu mmoja alivyotumia hadithi ya mahali kama sehemu ya wanafunzi kuuliza kuhuisu sauti. Je, unaijua hadithi yeyote kutoka katika utamaduni wako unayoweza kuitumia? Au unaweza kumwalika mwanajamii mmoja kutembelea shuleni kuhadithia hadithi? Mmoja wapo wa wanafunzi anaweza kuhadithia hadithi?

Somo la 2

Sauti zinatengenezwa kwa vitu vinavyotetema. Kitu kinachotetema kinasababisha chembechembe za hewa kusafiri pamoja na halafu zinaachana kwa mfumo fulani-hii huitwa mawimbi ya sauti (angalia Nyenzo rejea 2: Mawimbi ya sauti). Hivyo hewa hupeleka sauti kwenye masikio yetu.

Katika shughili 2 watake wanafunzi kutumia vitu vya kila siku kutengenezea sauti na kuona namna wanavyoweza kubadili sauti kwa njia tofauti tofauti. Wanafunzi lazima wafanye utafiti huu katika makundi madogo (rejea Nyenzo Muhimu: Matumizi ya kazi za kundi darasani). Tumia muda fulani mwishoni mwa utafiti kuzungumza na wanafunzi kuhusu namna makundi yalivyofanya kazi; je wana mawazo kuhusu jinsi ya kufanya kazi pamoja kwa ufanisi zaidi wakati ujao?

Katika uchunguzi kifani 2 , mwalimu anatumia jozi ya maswali yanayovuta hamasa kuwasaidia wanafunzi kufikiri kuhusu kazi zao-njia nyingine ya kuwahusisha kwenye tathmini.

Somo la 3

Kwa karne nyingi, watu wamekuwa wakitengeneza zana za muziki kwa kutumia malighafi za kienyeji. Hizi zinajumuisha kupiga, kupuliza, au kufikicha kutengeneza mitetemo tofauti ya sauti. Pia zana nyingi zina kisanduku cha mtetemo wa hewa kwa kuongezea sauti (kufanya sauti iwe ya juu). Jaribu kuchunguza kuhusu zana za asili katika jamii yako-kuna mtu yeyote anayeweza kuja darasani na kuonyesha zana zake?

Shughuli muhimu na uchunguzi kifani 3 kuhusu wanafunzi wakitafiti zana za muziki –iwe kutoka katika jamii au zana walizozitengeneza wenyewe. Katika hizo zote, wanafunzi hupanua vigezo vya kutathmini zana. Katika zoezi hilo, unaweza pia kuwataka wanafunzi wako kuongeza vigezo katika kutathmini mawasilisho yao.

Kualika shuleni wanamuziki wakienyeji kufanya maonesho ya zana zao na kusikiliza zana za wanafunzi itakuwa njia nzuri ya kumalizia zoezi. (Rejea Nyenzo Muhimu: Matumizi ya jamii /mazingira husika kama nyenzo).

Nyenzo-rejea ya 1: Hadithi za sauti

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Ngoma inayomeza vitu

Msichana mmoja mdogo, mtoto pekee, alikuwa anaishi na wazazi wake katika kijiji fulani. Kutokana na hatari asizoambiwa, hakuruhusiwa kwenda mbali na wazazi wake pia hakuruhusiwa kucheza na watoto wenzake. Alijisikia kama mfungwa ndani ya nyumba yake na kutamani kuwa na uhuru kama watoto wengine.

Siku moja, alipata nafasi ya kutoroka wakati wazazi wake wakiwa wamelala baada ya chakula cha mchana. Mama yake alienda kufanya kazi shambani na mtoto akapanga kwenda kumshangaza hukohuko. Hakuwa na uhakika na njia ya kufika huko, na njia zinapokuwa mbili, anachagua njia ya bondeni kuliko ya mlimani.

Baada ya muda fulani anapita karibu na ngoma, inayojipiga yenyewe….

‘Bim! Bim! Bim! Mtoto mdogo! Mtoto mdogo! Rudi nyumbani!

Lakini mtoto ni mdadisi na anaendelea bila kujali. Karibu na kona nyingine anapita karibu na ngoma ya ukubwa wa kati inayojipiga yenyewe…

Bim! Bim! Bim! Mtoto mdogo! Mtoto mdogo! Rudi nyumbani! Lakini mtoto ni mdadisi na anaipita ngoma na kuendelea na safari yake.

Mbele zaidi, unafikiri ataona nini? Ndiyo, Ngoma kubwa inajipiga

yenyewe…..

‘Bim! Bim! Bim! Mtoto mdogo! Mtoto mdogo! Rudi nyumbani!

Hakika ni mdadisi, mtoto huyo alipuuza onyo hili pia. Njia inakaribia ukingoni mwa msitu na anapoingia katika msitu mnene miti inafunika nyuma yake. 

Hawezi kurudi nyuma tena-lakini kuna kelele za kutisha za ngoma katika msitu. Anakaribia kwenye sehemu wazi na anaiona ngoma kubwa kupita kiasi. Ni ngoma inayomeza-hatari ya kutisha ambayo wazazi wake waliogopa isije mkuta. Anamezwa na ile ngoma na kuangukia chini ya ngoma, watu wengine na wanyama wanamkimbilia na kumuuliza kama anakitu chochote kikali. Lakini hana. Anachoweza kuona anapoangalia juu anaona ufa wa mdomo wa ngoma na moyo mkubwa wa miti ukidunda…….

Ba-boom! Ba-Boom! BA-BOOM!

Wazazi wake nyumbani wanachanganyikiwa wanapogundua kuwa mtoto wao haonekani na kuona nyayo zake zilikoelekea. Baba yake analia na kujifunika kwa majivu ya moto. Lakini mama yake hatulii-anazunguka kijiji kizima kuazima vitu vyenye ncha kali na anakesha usiku mzima akiviweka kwa uangalifu kwenye nguo zake za ndani.

Siku inayofuata anaelekea msituni. Haoni ngoma zozote lakini anaingia msituni, miti inafunika kwa nyuma.

Anakaribia sehemu wazi na kuona ile ngoma inayoogofya na inayomeza, inauliza, ‘ndiyo! we mwanamke mnene! Unataka nini? Kabla hajaweza kujibu, alimezwa pia na watu walimkimbilia kumuuliza kama anavitu vyenye ncha kali. Lakini anahitaji kwanza kumwona mtoto wake na halafu anaonyesha vitu vyenye ncha kali. Wanaume ndani ya ngoma wanasimama kandokando ya ukuta wa ngoma na wanawake wanasimama kwenye mabega ya wanaume. Vijana wakiume wanapanda na vitu vyenye ncha kali na kuanza kuuchomachoma moyo wa mbao….

BA-BOOM! Ba- boom! Ba-boom, b-bm

Moyo unaposimama kudunda, wanatoboa njia ya kutoka nje ya ngoma, wanakimbilia kijijini kuomba msaada na ngoma hatari inayomeza watu inakatwakatwa vipande vipande. Watu katika kijiji kile walipata kuni nzuri za kutumia mwaka mzima.

Nyenzo-rejea ya 2: Mawimbi ya sauti- nyaraka za mwalimu

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Sauti ni nini?

Sauti hutokea pale vitu vinapotetema. Kitu kinaweza kuwa waya wa gitaa, sehemu bapa kama ngozi za ngoma, kiwambo katika spika au hata

kamba nyembamba za sauti.

Sauti husafirisha nishati kutoka kwenye kitu kinachotetema, na huhitaji kitu fulani cha kupitia. Sauti haiwezi kusafiri kwenye ombwe tupu-katika nafasi, hakuna mtu atakaye kusikia upigapo mayowe!

Mwendo wa sauti

Sauti husafiri katika mwendo tofauti kupitia dutu/kitu tofauti tofauti. Kwa ujumla, kadili dutu inavyokuwa nene/nzito ndivyo sauti husafiri kwa haraka. Sauti husafiri kwa mwendo wa mita 5100 kwa sekunde kupitia chuma, m1480 kwa sekunde kwenye maji na mita330 kwa sekunde hewani. Hii ni pungufu ya mwendo wa mwanga.

Mwanga husafiri takribani mara milioni zaidi ya sauti kupitia hewani. Ndio maana unasikia muungurumo wa radi baada ya kuona miale ya radi

katika mvua za radi, na ndio sababu sauti ya mlio wa nyundo katika umbali fulani hailingani na mgongo wa nyundo yenyewe.

Mwangwi

Sauti inaweza kuakisi kutoka kwenye sura ya kitu fulani. Huu unaitwa mwangwi. Sura ngumu huakisi vizuri zaidi kuliko sura laini.

Ukubwa wa Sauti

Ukubwa wa sauti hutegemea ukubwa wa mitetemo. Mitetemo mikubwa husafirisha nishati zaidi kuliko mitetemo midogo, hivyo ina sauti kubwa.

Uzito wa sauti

Sauti inaweza kupangwa kutoka sauti nzito hadi nyembamba. Uzito wa sauti hutegemea namna mwendo wa chanzo cha sauti hizo. Kama mitetemo kwa sekunde ni mingi, kasi ya mawimbi ni kubwa na sauti ina uzito wa juu. Kama mitetemo kwa sekunde ni michache kasi ya mawimbi ni ndogo na sauti itakuwa ya chini

Sehemu ya tathmini ya sauti

Kusikia

Tunasikia kwa sababu mawimbi ya sauti huingia masikioni na kusababisha ngoma ya sikio kutetema. Mifupa mitatu ndani ya sikio hupeleka

mitetemo kwenye kongoli. Kongoli lina vinywele vidogo vidogo, vinapotetema hupeleka ujumbe kwenye.

Kuharibika kwa usikivu

Usikivu wetu huharibiwa kiurahisi na kadri tunavyozeeka inakuwa vigumu kusikia sauti za chini au za juu. Mifupa hiyo mitatu inaweza kuungana pamoja kadri umri unavyoenda, kwani siyo nzuri sasa kupeleka mitetemo kutoka kwenye ngoma ya sikio kwenda kwenye kongoli. 

Sauti kubwa hatimaye zinaweza kuharibu usikivu wetu. Kama ngoma ya sikio imeharibika, inaweza kujitengeneza yenyewe tena, lakini kama kongoli limeharibika, unakuwa ni ulemavu maisha. Watu wenye matatizo ya kusikia wanaweza kupata ugumu wa kufuatilia mazungumzo na wanaweza kuhitaji misaada ya kusikia.

Chanzo Asilia: BBC World, Website

Nyenzo-rejea 3: Dhana wanayoweza kuwa nayo wanafunzi juu ya kufanya kazi katika makundi

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Chagua mojawapo ya njia hizi kuwasaidia wanafunzi wako kuzungumza jinsi ya kufanya kazi katika kundi

1. Andika kila maneno yafuatayo kwenye kadi, au ubaoni. Wape kila kundi la wanafunzi jozi ya kadi kuwasaidia kutengeneza sentensi tatu kuelezea namna walivyofanya kazi pamoja. Wajaribu kutumia baadhi ya maneno haya katika sentensi zao

amua        shawishi,            sema,                uliza hoji   elezea,     kubali,                     maoni, sikiliza,   shirikishana,             panga

ongoza,

2. Andika maelezo haya kwenye jozi za kadi kubwa (zitunze kwa ajili ya shughuli za makundi). Bandika maelezo kuzunguka chumba na litake kila kundi kuchagua maelezo yanayoelezea namna walivyofanya kazi.

Wasaidie wanafunzi kuongeza maelezo mengine.

Kila mmoja kwenye kikundi alipata nafasi ya kuongea Kila mmoja kwenye kikundi alihamasishwa kuongea Siyo kila mmoja aliongea wakati wa zoezi hilo Tulikubaliana kama kikundi

Tulisikilizana kwa umakini

Mara nyingine ilikuwa vigumu kusikiliza wengine bila kuingilia

Siyo kila mmoja kwenye kundi aliridhia namna tunavyochora bango la maelezo

Siyo kila mmoja kwenye kundi alichangia kutengeneza bangolamaelezo

Kila mmoja aliweza kuongeza chochote kwenye bango.

3.     Chagua moja au zaidi kati ya maswali haya. Wasomee wanafunzi na litake kila kundi kujadili maswali kwa dakika tano. Hitaji mrejesho kutoka baadhi ya makundi.

Kushirikishana mawazo kulikusaidiaje?

Kila mmoja alipata nafasi ya kuongea?

Mnahamasishana kushirikishana mawazo yenu?

Mlisikilizana kwa umakini?

Nyenzo-rejea 4: Dhana ya kutathmini zana

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Imetengenezwa kwa kutumia nini? Ina muda gani?

Ina uimara gani?

Inahitaji kutunzwa sehemu nyeti? Inaweza kubebeka kirahisi? Unatengenezaje sauti?

Unafanya sauti kuwa ya juu? Ya chini?

Unatengenezaje sauti ya chini? Sauti kubwa? Ni rahisi kufanya? Unaweza kusikia sauti ya chini?

Nini kinatetema?

Ni rahisi kujifunza kupiga?

Inagharimu kiasi gani?

1. Chagua maswali muhimu wakati wa kutathmini zana. Tunashauri kuwa wanafunzi wachague vigezo/maswali yasiyozidi matano ili kutathmini kila zana.

2. Kwa kila vigezo au maswali waliyochagua, tengeneza mfumo wa vipimo vya alama chini ya 5. Alama za juu kwa kila zana itakuwa

25.

3. Kadili kila kundi linapowasilisha zana zake, wape alama kwa kila kigezo.

4. Alama hizi zinaweza kuandikwa ubaoni au kwenye karatasi gumu kubwa na kubandikwa ukutani

Kila kundi litoe hitimisho ya kazi yake kwa kusema: Alama kwa zana yetu ni:

zana yetu ni chaguo zuri kwa sababu..(ubora)

Zana yetu inaweza kuwa siyo chaguo zuri kwa sababu…(ugumu na matatizo ya zana).

Nyenzo-rejea 5: Zana asili za muziki

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Tanzania inaidadi kubwa ya zana za asili, nyingi ya hizo ni za makabila fulani. Wazaramo kwa mfano, hucheza dansi yenye tuni asili kama

‘Mitammba Yalagala Kumchuzi’.

Gitaa la asili ilikuwa ni fidla kubwa yenye mwangi uliotokana na kifuu cha nazi na hiki ni kitu cha kawaida pwani. Marimba ni zana ya muziki inayojulikana na makabila mengi, hasahasa yanayozunguka Dodoma. Kiboksi kidogo cha mbao ndicho kitoacho sauti za nyuzi za urefu tofauti tofauti, ambazo huguswa kwa dolegumba kutoa muziki.

Ngoma ni zana maarufu ya muziki wa Afrika. Kuna aina mbalimbali za ngoma, zenye umbo na saizi tofauti. Pia ngoma zilitumika kwenye matukio muhimu ya asili kama matangazo ya kuwasili au kuondoka kwa kiongozi wa kabila fulani au kuwapa motisha kwa jamii za wakulima kupitia dansi iitwayo Gobogobo. Baadhi ya ngoma zilitumika kuwakusanya watu ili kuonana na kiongozi wao au kujulisha vita/mapigano.

Mtaalamu wa zana asili Hukwe Zawose, wa kabila la Wagogo, alikuwa maarufu Tanzania kwa muziki wa asili katika karne ya 20. Alijikita kwenye

‘ilimba’, zana moja kubwa inayofanana na mbira.

Imenukuliwa kutoka: Tanzanian Embassy and Tanzanian Music Wikipedia, Website

Kama unaweza kupata mtandao, unaweza kumsikiliza Dumisani Mariare akiimba na kucheza mbira, fungua http://trumpet.sdsu.edu/ M345/ mp3/ Chaminuka.mp3

Sehemu ya 3: Kuchunguza umeme

Somo la 1

Ni muhimu sana wanafunzi wapewe nafasi ya kufikiria na kutenda kisayansi. Hii inaweza kutokea tu panapokuwa na vitendo, shughuli za mikono. Wanafunzi watapata changamoto na kufurahia kufanya kazi wakiwa kwenye makundi kujadili na kugundua vitu wao wenyewe. Mara nyingi hii huwasaidia wanafunzi wanapotumia mifano na vifaa halisi.

Shughuli 1 inatumia maumbo ya kutengeneza kuwasaidia wanafunzi kuelewa mahitaji ya saketi kamili ya kifaa cha umeme. Uchunguzi kifani

1 unaonyesha jinsi mwalimu mmoja alivyoendeleza shughuli yake na kuwasaidia wanafunzi wake kuchunguza juu ya saketi ya umeme. Aina hii ya mhimizo na ugunduzi ni muhimu sana kwa wanafunzi.

Nyenzo rejea 1: Kuangalia kwa makini tochi ya balbu inakuonyesha namna unavyoweza kuandaa shughuli hii na kuwaongoza wanafunzi kwenye uelewa mzuri kwamba umeme husafiri katika saketi kamili ndani ya balbu ya tochi.

Pia unaweza kupata msaada ukisoma Nyenzo rejea 2: Njia salama za kuchunguza umeme , ambayo inaelezea hatari za umeme lakini inakuhimiza usitishwe na mada hii.

Somo la 2

Umeme hutoa zaidi ya mwanga. Fikiria kuhusu vifaa vya kisasa tunavyotumia. Tunapata joto kutokana na umeme (majiko, pasi n.k). Tunapata mwendo (mashine ya kukatia nyasi, feni n.k). Redio na televisheni zinatupa sauti. Baadhi ya wanafunzi pia wanaweza wakawa wanajua usumaku unaweza kuwa unahusika kwa njia moja au nyingine na umeme.

Unahitaji kufikiria juu ya namna unavyoweza kuonyesha haya matokeo ya umeme kwa wanafunzi. Njia mojawapo ingekuwa ni kuwafanya wanafunzi wawe wachunguzi katika jamii yao, watengeneze orodha ya matokeo yote ya umeme wanayoyaona kuwazunguka. Au wangeweza kukata picha za vifaa vya umeme kutoka kwenye magazeti makuukuu kwa ajii ya kuzionyesha. Je unaweza kufikiria njia nyingine zinazoweza kuwafanya wanafunzi watambue matumizi ya umeme?

Katika Shughuli 2, wanafunzi wako watembelee vituo vya umeme walivyovianzisha darasani ili kuona matokeo ya umeme, huu ni mfano mzuri wa kutumia makundi kwa mzunguko. Utahitaji kufikiri namna ya kuwaambia wanafunzi waandike kile walichojifunza kwenye shughuli hii-watatengeneza mabango kwa kila kundi? Utaliambia kila kundi kuwasilisha mawazo yao darasani? Soma Uchunguzi kifani 2 kuona mwalimu mmoja alivyofanya shuguhli hii.

Baada ya shughuli, waulize wanafunzi wako kama walifurahia aina hii ya kufanya kazi. Ungewezaje kuiboresha kipindi kijacho?

Somo la 3

Shughuli muhimu inajenga mawazo ya kubadilika kwa nishati na hitaji la kukamilisha mzunguko wa nishati. Kwa hiyo, wanafunzi hufanya kazi katika makundi madogo kuchunguza tukio moja la umeme-‘sumaku umeme’. Aina hii ya shughuli huwahimiza wanafunzi kufikiri juu ya michanganuo mbalimbali ya kisayansi- kupanga, kuchunguza na kuweka kumbukumbu. Baada ya shughuli, wanafunzi wanaweza kufikiri juu ya matumizi ya sumaku-umeme (Angalia Nyenzo rejea 5: sumaku-umeme kwa mawazo zaidi).

Uchunguzi kifani 3 unaonyesha jinsi mwalimu mwenye nyenzo chache anavyowasisitiza wanafunzi wake wafikirie juu ya michakato inayojumuishwa katika uchunguzi kama huu.

Nyenzo-rejea ya 1: Kuangalia balbu ya tochi kwa makini

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Kwanza tengeneza zana zako za kufundishia- mfano wa balbu ya tochi, na soma habari hii juu ya balbu ya tochi.

Kwa wanafunzi wadogo, tunashauri utumie sehemu ya uso kuelezea nini tunamaanisha tunaposema sehemu za kitu.

Sasa liambie darasa kuwa litafanya vivyo hivyo kwenye balbu ya tochi. Lipange darasa lako katika makundi ya watu watatu/wanne:

Wape kila kundi balbu ya tochi na waambie waingalie kwa makini. Nini sehemu za balbu?

Wape dakika chache kuziangalia kwa makini.

Wakati wakifanya hivi, chora mfano wa balbu ya tochi ubaoni (au unaweza kuwa na mchoro uliochorwa tayari, ambao utauonyesha wakati huu. Pia unaweza kuwa na violezo, vilivyoandikwa kwenye kadi, tayari kuonyesha pale watakapokwambia nini wamekiona.)

Wanapoonekana kuwa tayari, waambie wakwambie walichokiona. Unaweza kuwa wazi kwa ushauri wowote na jaza ushauri huo pichani kwa mpangilio usio rasmi. Au unawezakuamua kutumia mpangilio rasmi na kuongoza mtazamo wao kwa kuonyesha sehemu kwenye mchoro na kuuliza maswali maalum. Jinsi wanavyojibu, chora na elezea sehemu- muhutasari ufuatao utakuonyesha jinsi ya kufanya.

Kuandika uchunguzi katika mpangilio mzuri

Elekeza kwenye sehemu ya duara ya balbu. Tunaona nini hapa? Jibu: Kioo cha mviringo Ndani ya huu mviringo wa kioo tunaona nini? Jibu: Nyaya mbili nene Tunaona nini kati ya nyaya mbili nene? Jibu: Waya mwembamba, kama nywele iliyojikunja, unaoitwa filamenti. Tunaona nini kati ya nyaya mbili nene karibu na shina/kwa chini? Jibu: Shanga ndogo ya kioo Nini kiko chini ya balbu ya kioo? Jibu: Ngoma ya metali/kasha/silinda Tunaweza kuangalia nini kwenye upande moja wa kasha lametali, karibu na sehemu ya juu? Jibu: Taa ndogo ya metali Tunaona nini chini ya balbu ya tochi? Jibu: Metali/ncha ya risasi Tunaona nini kati ya kasha la metali na ncha ya metali/risasi? Jibu: Plastiki nyeusi Kuna kitu kingine chochote ulichoona? Jibu: Wengine wanaweza kuona maandishi kwenye kasha la metali.

Kutengeneza zana ya kufundishia Pia unatakiwa utengeneze mfano wa balbu ya tochi kubwa kwa ajili ya shughuli ambapo wanafunzi wanaona balbu kwa makini. Utatumia huu mfano vilevile kwa kuhitimisha shughuli. Kata umbo kubwa la balbu Kata umbo la kasha la metali la balbu Gundisha sehemu ya chini ya balbu kwenye pembe ya kulia ya pembe nne ili ienee kwenye eneo la pembe tatu lenye kivuli Tumia chaki kubwa ya rangi nyeusi nyaya nene, kama inavyoonyeshwa Tengeneza shanga ndogo yenye umbo la yai kutoka kwenye picha yenye rangi gazetini na ibandike kwenye mistari myeusi uliyoichora (hii inawakilisha shanga ya kioo ambayo huzuia nyaya mbili nene zisigusane) Tengeneza filamenti kutoka kwenye mkunjo wa waya mwembamba, na ufunge; kukatisha ncha mbili za mistari minene myeusi. Njia mojawapo ni kushikisha ncha za waya uliojikunja kwenye kadibodi na kutumia upande usio sahihi wa utepe (wa nyuma) wenye gundi kuzifunga. Kunja upande wa kushoto wa chini wa balbu kuelekea upande wa kulia. Sasa mfano wako wa balbu karibu unakamilika Tumia matone ya Prestiki kuwakilisha alama za metali kwenye upande mmoja wa kasha, na chini ya ncha ya metali ya balbu. Mwisho, uweke kivuli msambamba tenge kati ya ncha ya metali na betri. Hii inaonyesha tabaka jeusi la plastiki ambalo hutenganisha kasha la metali na ncha ya metali.

Mfano huu unatengenezwa hususani ili uweze kufafanua mpangilio wa sehemu za ndani za balbu. Kinachotokea ndani ya balbu yenye mwanga kitabaki kuwa ni kigeni kwa wanafunzi, labda wawe wamefikiria juu ya nini chaweza kutokea, na wakapata nafsi ya kuchunguza. Inawezekna kutumia msumeno wa kukatia chuma kwa makini kufungua kasha la metali la balbu kuukuu. Hapo mpangilio na mwelekeo wa nyaya vinaonekana vizuri.

Mfano wa balbu ya mwanga

Sasa waonyeshe mfano uliotengeneza wa balbu ya tochi. Uliza: Wanadhani wangegundua nini kama wangefungua kasha la metali? Nini kingekuwa ndani? Nyaya mbili zinaelekea wapi? Wape muda wafikirie.

Wanadhani mpangilio wa nyaya ambao umefichwa na kasha la metali utakuwaje?

Baada ya muda, unaweza kuufungua mfano wako na kuwaonyesha njinsi waya unavyojiunga na kwa lehemu kwenye kasha la metali, na jinsi mwingine unavyoenda kwenye ncha ya metali chini ya balbu ya tochi.

Sasa tumia mfano wako kufafanua kuwa kuna njia iliyokamilika, au saketi (mzunguko wa umeme) ya umeme pale balbu inapowaka. Umeme uko huru kusafiri katika njia iliyokamili. Unasafiri kutoka kwenye betri, kupitia waya hadi kwenye kasha la metali, halafu kwenye waya mmoja mnene. Kutoka hapo, unapitia kwenye filamenti ya waya mwembamba. Unasababisha filamenti iwake, na hurudi nyuma kwenye waya mwingine mnene hadi kwenye betri tena.

Imechukuliwa kutoka: Umthamo 3, University of Fort Hare Distance Education Project

Nyenzo-rejea ya 2: Njia salama za kuchunguza umeme

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Waalimu wawili Dar Es Salaam wanajadili hatari na usalama wa umeme na mshauri wa kisayansi na wanaelezea kwanini wanaogopa kujihusisha na umeme darasani.

Aliwahakikishia kuwa betri za V 1.5 na balbu za mwanga tunazoona kwenye tochi ni salama kabisa.

Mwalimu mmoja anauliza: ‘Ni vipi umeme unakuwa hatari?’ Mtaalamu anaelezea kuwa umeme tunaotumia majumbani ni volti 220, hivyo una nguvu mara mia ya umeme wa betri. Nyaya zenye nguvu zinazobeba umeme nchi nzima zina nguvu mara maelfu zaidi.

Kwa hiyo waalimu waligundua kuwa wangeweza kuwa salama kufanya majaribio ya umeme darasani.

Mtaalamu aliwashauri wahakikishe kuwa wanawaambia wanafunzi ukweli wa hatari ya umeme, na aliwaachia baadhi ya mifano ya vitinyi/vipeperushi vya usalama vinavyopatikana mahali pale.

Waalimu hao wawili waliamua waangalie na kwenye magazeti ya pale, The Guardian, makala juu ya ajali zinazohusika na umeme na kuwafanya wanafunzi wao wajadili sababu na matokeo ya haya mambo yaletayo huzuni.

Nyenzo-rejea 3: Dhana ya kutathmini zana

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Muhutasari wa majadiliano kwa shughuli 1

Kuwa mvumilivu. Waache wanafunzi wako wajishughulishe. Kumbuka kuwa elimu ‘inayokuja kirahisi’ ‘huondoka kirahisi’. Usiwaingilie. Watajiamini na kuendelea. Mwishowe, wanaweza kufanya kazi kwa kubahatisha. Halafu watajaribu kuthamanisha hii na kuuliza: ‘Nini kinaendelea hapa?’

Utaona kuwa watoto wadogo sana watafikiri kuwa itawaka kama wakigusisha sehemu ya chini ya balbu ya tochi na sehemu ya juu ya betri, metali kwa metali. Wanashangaa sana wanapoona sivyo.

Wanafikiri, ‘Hapana! Lakini inahitaji baadhi ya nyaya! Au waya!’ Halafu wanaunganisha kipande cha waya wa kuunganishia kutoka upande wa chini wa betri hadi upande wa juu. Bado balbu haiwaki.

Tazama uone ni mbinu gani wanafunzi wako wataitumia.

Sehemu ya chini ya balbu ya tochi lazima igusane na sehemu ya juu ya betri upande wa balbu wa metali.

Mipangilio mitano

Wanaweza kuipata hii mipangili wao wenyewe, kwa kubahatisha. Wape muda na wahimize.

Kundi moja au mawili yanaweza kugundua kuwa balbu inawaka hata kama iko kwa pembeni .

Imetoka: Umthamo3, University of Fort Hare Distance Education Project

Nyenzo-rejea 4: Kadi za kazi

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

KADI YA KAZI 1: JOTO

Unakuwa na:

Betri ya tochi/balbu ya tochi

Waya mtupu mwembamba wa urefu wa sm 10 wa fyuzi 

Waya mtupu wa kawaida wa shaba wa urefu wa sm10

Unachofanya:

• Shika waya wa sm 10 ncha zake moja ikiwa juu na nyingine chini ya betri.
• Gusisha mkunjo wa waya nyuma ya kiganja cha mkono wa mtu. Anahisi chochote?
• Rudia kwa kutumia waya mwembamba/au waya wa fyuzi. Anahisi kitu chochote sasa?
• Hapa unahisi aina gani ya nishati?
• Jadili juu ya ulichohisi. Jaribu kufikiria maelezo yako mwenyewe. Jaribu kwa kutumia nyaya tofauti kuwasha balbu. Linganisha ung’avu wa mwanga. Unafikiri nini?

KADI YA KAZI 2: USUMAKU

• Unakuwa na:
• Betri ya tochi
• Waya wa shaba wenye urefu wa sm 30 uliofunikwa
• Msumari mkubwa laini wa chuma
• Baadhi ya vitu vya metali-pini,nk.
• Unga wa chuma
• dira ndogo

Unachofanya:

• Kwanza angalia kama msumari mkubwa laini wa chuma una madhara yoyote kwenye pini, dira.
• Kunja waya kuzunguka msumari mara nyingi.
• Shikisha ncha mbili tupu za waya kwenye ncha mbili za betri
• Wakati waya umejishikiza, angalia kama kuna madhara kwenye pini, n.k
• Ni aina gani ya nishati unapata?
• Unaweza kufanya ncha moja ya msumari isukume upande mmoja wa dira?
• Nini maelezo ya kikundi chako juu ya ulichokiona hapa?

KADI YA KAZI 3: MWENDO

Unakuwa na:

• Betri ya tochi
• Waya wa shaba uliofunikwa wenye urefu wa sm 25
• Pini ambayo ina usumaku (imefanywa kuwa sumaku kwa kuwekwa pamoja na sumaku kwa muda)
• Kipande cha kadi nyembamba inayojikunja ya sm 15
• Mota ndogo ya umeme inayotokana na mwanasesere aliyeharibika au redio
• Pini ya kuchorea

Unachofanya:

• Zungusha waya kwenye penseli kutengeneza mzingo.
• Funga kipande cha kadi kwenye pembe ya meza/dawati ionekane kama ubao ya kuogelea kwenye bwawa la kuogelea.
• Sukuma pini yenye usumaku ili ining’inie wima kwenye ncha moja ya kipande cha kadi.
• Shika mzingo sawasawa huku pini ya usumaku ikining’inia katikati mwa mzingo.
• Shika betri ya tochi huku ncha moja ya waya kutoka kwenye mzingo ikigusa sehemu ya chini ya betri.
• Mtu mwingine hivyo hivyo anagusisha ncha ya pili ya waya upande wa juu wa betri.
• Jadili kitu ulichoona kinatokea. Ni aina gain ya nishati unaipata? Nini maelezo ya kikundikuhusu mlichokiona?
• Sasa, igeuze betri juu-chini na urudie zoezi hilo. Lakini kwanza TABIRI kitu utakachokiona.
• Mwisho – tumia betri ya tochi kutengeneza mota ndogo ya umeme. Unazungusha kuelekea upande gani? Unaweza kubadilisha mwelekeo?
• Unadhani mota ya umeme inahusiana na mizingo ya nyaya uliofunikwa na sumaku?

KADI YA KAZI 4: SAUTI

Unakuwa na: Betri ya tochi

Spika ndogo kutoka kwenye kifaa cha umeme kikuukuu kilichoharibika

Mchanga mkubwa/vipande vya nyaya zinazojikunja

Unachofanya:

• Fanya jaribio kuona kama unaweza kupata sauti kutoka kwenye spika kwa kugusisha ncha za betri na spika (kwanini mara zote huwa mbili?).
• Inakubidi uweze kupata sauti kali.
• Unatakiwa ufanye nini ili sauti irudie?
• Sambaza mchanga mkavu juu ya koni ya spika iliyo wazi. Unagundua nini unaporudia kutoa sauti kali?
• Ziangalie spika kwa makini. Unaweza kuona mipangilio yoyote ya sumaku na mizingo au mizunguko ya nyaya?
• Jadili mtazamo wako mwenyewe namna spika zinavyofanya kazi.
• Unaweza kuunganisha mtazamo wako na kadi ya kazi 3: Mwendo?

KADI YA KAZI 5: MWANGA

• Unakuwa na:
• Betri tatu za tochi
• Balbu nne za tochi
• Nyaya za kukunjika zenye urefu mbali mbali
• Tayari umeshaona jinsi tunavyowasha balbu na tayari umeshachunguza mfumo wa balbu ya mwanga.

Unachofanya:

• Chunguza mipangilio mbalimbaIi ili upate idadi mbalimbali ya betri za tochi kuwasha idadi mbalimbali ya balbu.
• Andika mipangilio mbalimbali inayofanikiwa. Chora picha kuonyesha mipangilio hiyo.
• Ni balbu zipi zilitoa mwanga mkali sana?
• Unaweza kufikiria kuelezea ulichokiona?

Nyenzo-rejea ya 5: Dondoo za mwalimu

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Unga wa sumaku unapatikana pale mkondo wa umeme unaposafiri kupitia mzunguko wa waya. Huu ndio msingi wa sumaku-umeme. Tunaweza kuongezea nguvu sumaku umeme kwa:

• Kuzungusha waya kwenye kipande cha chuma;
• Kuongeza mzunguko zaidi kwenye mzingo;
• Kuongezea mkondo unaosafiri kupitia mzingo

Unga wa sumaku kuzunguka sumaku umeme ni sawa na mzunguko mmoja wa sumaku bapa. Inaweza, hata hivyo, kugeuzwa kwa kuigeuza betri. Ukilinganisha na sumaku bapa, ambazo ni za kudumu, usumaku wa sumaku-umeme unaweza kuzimwa na kuwashwa kwa kufunga au kufungua kiwashio.

Kutumia sumaku-umeme

Vitu vingi vinavyokuzunguka vina sumaku-umeme. Vinapatikana kwenye mota za umeme na spika za sauti. Sumaku-umeme kubwa na zenye nguvu zinatumika kunyanyua sumaku kwenye takataka, kunyanyua na kushusha magari makuukuu na vitu vingine vya chuma.

Kengele ya umeme

Kengele za umeme pia zina sumaku-umeme.

Mkondo unapopita kwenye saketi, sumaku-umeme hutengeneza unga wa sumaku.

Sumaku-umeme huvuta mkono wa metali unaoning’inia.

Mkono unagonga upatu, ambao hutoa sauti na saketi hukatika. Sumaku-umeme inajizima na mkono wa metali hurudi ulipokuwa. Saketi inakamilika tena.

Mzunguko unajirudia kadri swichi inavyokuwa imezimwa.

Nyenzo-rejea ya 6: Periskopu – fikra za kukuwezesha kuanza

 Nyenzo ya mwalimu kwa kupanga au kurekebisha ili kutumia na wanafunzi

Anza kwa kutafuta vioo viwili.

Shika kila kimoja mkononi na jaribu kuona kama unaweza kuvitumia kuchungulia nje juu ya ukuta au kuweza kuona pembezoni mwa kona.

Ukiipata picha nzuri juu ya ukuta au kwenye kona, sita hapo hapo. Angalia jinsi vioo vilivyopangiliwa – Unagundua nini kuhusu pembe zake?

Sasa unaweza kutumia uchunguzi wako kwa kujenga periskopu. Picha hapa chini zinakupa mawazo kidogo jinsi ya kufanya hivyo.

Jinsi gani utaweza kutathmini periskopu yako? Je kuna hata kigezo kimoja kati ya hivi ambacho kina faida na kuweza kusaidia? Unaweza kufikiria nyengine zozote zaidi?

Chora Jedwali la kigezo unachokichagua na ukitumie kwa kufanya uamuzi juu ya periskopu ya kila mtu.

Sehemu ya 4: Kuuangalia mwanga na kivuli

Somo la 1

Anza kwa kuchunguza mwanga na kivuli mwenyewe, kwa kutumia picha kutoka magazetini au kwenye picha. Ni sehemu gani ya picha inayoonekana kwa kuwa iko kwenye mwanga? Ni wapi unapoona kivuli? Unaweza kutafuta chanzo cha mwanga kinapotoka? Ni lini tunapoona taswira ya umbo (dondoo nyeusi ya kitu au mtu)?Jaribu hili wewe mwenyewe au na wenzako.

Sasa unachunguza ‘chanzo’ na ‘madhara’ yanayohusiana na mwanga kwa kuzingatia ushahidi ulioshuhudia na kufikiri kisayansi. Unaweza kujaribu uchunguzi huu na baadhi ya wanafunzi wako.

Uchunguzi Kifani 1 unaonyesha namna ilivyo muhimu kwa wanafunzi kupata uzoefu wa sayansi wanayoizungumzia. Katika Shughuli 1, unawahamasisha wanafunzi wako juu ya madhara wanayoona na kufahamu taratibu wakati wa kufanya majaribio ya mwanga.

Somo la 2

Kuakisi kunachangia katika namna tunavyooona au kuufahamu mwanga na rangi. Kwa uhakika, bila kuakisi hatungeona kitu chochote (Angalia Nyenzo rejea 3: Habari kuhusu mwanga ili kujua zaidi juu ya vifaa na tabia ya mwanga.)

Kwenye sehemu hii, tunaangalia njia unazoweza kutumia kuwasaidia wanafunzi wako kutambua kinachotokea mwanga unapoakisiwa kwenye maumbo mbalimbali. Lengo lao lisiwe kuwapa majibu sahihi, bali uzoefu utakaowafanya watafakari na kuvutiwa na mada hii. Katika shughuli 2, Wahamasishe wanafunzi wako wachunguze kwa makini mifano ya kuakisi inayowazunguka. Uchunguzi Kifani 2 unaonyesha namna kazi moja ya mwalimu juu ya kuakisi ilivyowahamasisha baadhi ya wanafunzi kuwa wasanii wazuri.

Somo la 3

Tunajaribu kuweka uhalisia wa dunia yetu kisha tunatumia tulivyopata ili kutusaidia kutenda.Hii ni sawa na Sayansi. Matokeo kutokana na uchunguzi yanaweza wakati mwingine kutumika kutatua matatizo tunayokumbana nayo maishani. Hapa ni kuhusianisha sayansi na teknolojia na inawasaidia wanafunzi kuelewa ni kwa nini ni muhimu kusoma sayansi.

Shughuli ya muhimu (isome sasa) imejengwa juu ya elimu iliyopatikana kutoka kwenye Shughuli 2 ili kutatua matatizo ya kiteknolojia. Utawapimaje wanafunzi wako kwa shughuli hii? Baada ya shughuli, fikiria jinsi wanafunzi wako walivyouchukulia ufanyaji kazi wa namna hii – Walifanya kazi vizuri ndani ya vikundi? Utafanya kitu kingine tofauti na hiki wakati mwingine utakapofanya hivi?

Katika Uchunguzi Kifani 3 , Mwalimu anawahamasisha wanafunzi wake kutumia walivyopata kutoka shughuli 1 kuandaa na kuwasilisha michezo ya kivuli cha kikaragosi.

Nyenzo-rejea ya 1: Ushauri wa Usalama kwa waalimu

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Kutoliangalia jua

Ni muhimu uwatahadharishe watoto wasiliangalie jua moja kwa moja. Waambie kuwa macho yetu yana lenzi zilizojengewa zinazofanya kazi kama miwani ya kukuza vitu. Utaangalia JOTO na nguvu ya mwanga kutoka kwenye jua mpaka nyuma ya mboni ya jicho na retina vinavyotusaidia kuona. Joto hili linaweza kuunguza na kuteketeza moja kwa moja seli za retina, kama vile miwani ya kukuza vitu inavyoweza kuunguza na kuteketeza karatasi. (Kwa kutumia vitu kama viona mbali/darubini inaweza kuwa mbaya zaidi). Waambie kuwa hakuna mtu anayetakiwa kuthubutu kucheza na jinsi ya kuona.

Usiungue

Vyanzo vingi vya mwanga wa moja kwa moja pia huhusisha joto kali. Wadudu tu kama vimetameta na aina fulani ya minyoo wanaonekana kuzalisha mwanga bila joto. Wasimamie wanafunzi kwa uangalifu wakati miale ya moto inapohusika. Pia, hakikisha kuwa viberiti vimehifadhiwa vizuri na vimetumika ipasavyo.

Mshtuko wa umeme

Tahadhari zote muhimu inabidi zichukuliwe pale vifaa vya umeme darasani kama vyanzo vya umeme. (Hakuna nyaya zilizokatika, muunganisho mbaya, plagi ziwe zimewekwa vizuri na hakuna maji jirani na umeme)

Mwisho, si vizuri kufikiri juu ya mwanafunzi kujeruhiwa, kuunguzwa au kuumizwa, bali hakikisha umefikiria uwezekano kwamba linaweza kutokea kwako au mwenzako, na jiandae kuchukua hatua za huduma ya kwanza

Nyenzo-rejea ya 2: Vivuli vya Ukutani

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Nyenzo-rejea 3: Habari juu ya mwanga

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Vyanzo vya mwanga

• Jua-chanzo kikuu cha mwanga na joto hapa duniani.
• Nyota-majua ya mbali. Tunaweza kuona mwanga wake lakini hatuhisi joto.
• Mwezi na sayari-huakisi mwanga wa jua.
• Mwanga wakati wa radi.
• Moto, miale, cheche, vyuma vilivyoyeyushwa na kaa la moto
• Mwanga wa umeme.

Rangi

Wakati mwanga mweupe unapopindishwa na sehemu zilizowazi, hata matone ya mvua, hugawanyika na kuonyesha rangi saba za upinde wa mvua.

Vitu vyenye rangi husharabu rangi nyingine na kuakisi rangi zake tu. Hivyo, gari la rangi nyekundu huakisi rangi nyekundu tu, kioo chekundu kwenye taa ya breki hutoa mwanga mwekundu tu.

Kusafiri kwa Mwanga

Hakuna kinachosafiri kwa kasi zaidi ya mwanga.

Kama sauti, mwanga husafiri kama mawimbi yenye nguvu. Tunaongelea mawimbi ya sauti, lakini mionzi au mwali wa mwanga ni zaidi.

Mionzi ya mwanga kwa ujumla husafiri kwenye mistari iliyonyooka inayotoka kwenye chanzo.

Tunaona vitu kwa vile mionzi ya mwanga inagonga kwenye vitu hivyo

(huakisiwa).

Giza ni kwa sababu ya kutokuwepo kwa mwanga. Kama hakuna chanzo cha mwanga kwa ajili ya kuakisi vitu tunaona giza na hatuwezi kuona chochote.

Nini kinatokea kwa mwanga unaosafiri?

Hupitia kwenye kitu kinachoonyesha (kioo, maji, plastiki inayoonyesha, n.k)

Hupitia kwa kiasi kwenye vitu visivyopitisha mwanga (karatasi nta, tishu, miwani iliyotiwa rangi, ukungu na mawingu, nk.).

Mwanga huzuiliwa na vitu visivyopenyeza nuru – hivi husababisha kivuli. Mwanga pia huakisiwa na vitu visivyopenyeza nuru.

Sehemu zenye kung’aa (vioo, chuma kilichong’arishwa, n.k) huakisi picha yenyewe/halisia.

Sehemu zilizofifia hutawanya mwanga unaoakisiwa. Mwanga usiposafirishwa au kuakisiwa, unasharabiwa.

Wakati mwanga wote unaposharabiwa na kitu chochote tunauona kama mweusi.

Sura kwenye kioo

Tunapojiangalia kwenye kioo, sura tunayoona inakuwa kama inatoka nyuma ya ya kioo. 

Sura ya kwenye kioo hubadilisha vitu kinyume. Hii ndiyo sababu hatuwezi kusoma kwa urahisi ukurasa ulioshikiliwa juu ya kioo.

Jaribu kushika mikono kwa kutumia sura yako kwenye kioo-utaona kwamba ukiushika mkono wa kulia, sura ya kwenye kioo itaonyesha upande wa pili ambao ni mkono wa kushoto.

Nyenzo-rejea 4: Shughuli za ziada za uakisi

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Ni kweli kwamba tuna sura mbili?

Je, sehemu mbili za uso wetu ziko sawa? Wanafunzi watafurahia shughuli ambapo unaangalia picha kamili uliyoleta au waliyoleta.

Simamisha kioo kidogo cha mkononi katikati ya uso kwenye picha ili nusu iliyoakisiwa itengeneze uso mmoja na nusu ambayo haijakingwa. Sasa fanya hivyo hivyo kwa upande wa pili. Haishangazi namna sura hizi mbili zinavyotofautiana? Hii ni kwa sababu nyuso zetu hazilingani.

Kushika mkono usio sahihi

Jaribu kuushika mkono wa taswira yako kwenye kioo kikubwa-ukishika mkono wa kulia, itakupatia picha ya mkono wake wa kushoto.

Rudia zoezi hili, lakini mara hii, panga vioo viwili katika pembe sawa. Angalia kwenye kona utaona taswira yako moja. Fanya kama unashika mkono taswira zilizoko kwenye kioo.

Ni mkono upi ambao taswira zimeutoa safari hii? Unaweza kutafuta ni kwa nini hili linatokea? Kutumia uakisi

Tafakari matumizi ya vioo: Ni vifaa gani vina vioo?

Ni wapi vinapotumika?

Ni jinsi gani vioo vinaweza kutumika dukani kusaidia ulinzi? Uakisi wa kutisha

Fanya majaribio kwa kuangalia kwenye uakisi kwenye vipande vilivyopinda vya chuma kama vijiko na birika la umeme.

Hutokea nini kwenye uakisi?

Ni mfumo gani unaougundua?

• Mwanga na giza
• Kusanya pamoja vifaa na zana tofauti zinazong’aa. Jaribu kuziangalia:
• Kwenye mwanga wa kawaida wa darasani;
• Kwenye ‘kisanduku cheusi’ ambako kuna mwanga hafifu; Wakati tochi imewashwa kuvimulika.

Ni vitu gani vinang’aa zaidi? Unaweza ukavipanga kufuatana na mng’ao wake? Hutokea nini ukiviweka vitu hivyo kwenye sanduku? Hutokea nini ukivimulika na tochi? Unaweza kuona mfumo wowote kwenye uchunguzi wako?

Nyenzo-rejea ya 5: Mawazo ya namna ya kutengeneza kivuli cha kikaragosi

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Nyenzo-rejea 6: Periskopu – Mawazo ya namna ya kuanza

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Anza kwa kutafuta vioo viwili.

Shika kimoja kwa kila mkono na ona kama unaweza kukazia macho ukuta au kuangalia kwenye kona.

Insert redrawing

Ukishakuwa na sura nzuri kwenye ukuta au kwenye kona, acha. Angalia namna vioo vilivyopangwa-Umegundua nini kuhusiana na pembe?

Sasa unaweza kutumia ugunduzi wako kutengeneza periskopu. Picha hizi hapa chini inakupa mawazo ya namna ya kulifanya hili.

Utaitathimini vipi periskopu yako? Kuna kigezo kati ya hivi ambacho kinafaa kutumika? Unaweza kufikiria kingine?

Chora jedwali la vigezo na litumie kurecodi maamuzi kuhusu periskopu ya kila mtu.

Sehemu ya 5: Kutoka ardhini kuenda kwenye nyota – kutumia zana kifani

Somo la 1

Wanafunzi wana mawazo yao juu ya tofauti kati ya usiku na mchana kwa kutumia uzoefu wao. Mawazo haya si lazima yafanane na ufahamu wa kisayansi. Kwa mfano, katika maisha ya kila siku, tunaongelea jua kuchomoza au kuzama, ikionyesha kana kwamba jua ndilo huzunguka na siyo dunia. Pamoja na hayo, kwa kutumia kifani rahisi, inawezekana kutia changamoto na kuyapanua mawazo ya wanafunzi na kuwasaidia kujibu swali: ‘Kwa nini tuna usiku na mchana?’

Shughuli 1 inatoa njia rahisi ya kuonyesha usiku na mchana na Uchunguzi Kifani 1 unaibua mawazo zaidi. Unaweza kujaribu shughuli hii na wenzako kwanza, kabla ya kuijaribu na wanafunzi. Hii itapima uelewa wako na kukusaidia kuamua njia nzuri ya kutumia kifani darasani kwako.

Somo la 2

Wakati mwingine watu hurejea kwenye mwezi wanapoandika au kuongea:

wanatumia misemo kama ‘mara moja kwa mwezi’, ‘kupigwa na mwezi na

‘mwezi wa mavuno’. Ni misemo gani unayojua inatumia neno ‘mwezi’? Ni misemo gani ambayo wanafunzi wako wanajua? Hapa unaweza kuhusianisha na kazi zamaandishi.

Katika Shughuli 2, wanafunzi wako wachunguze kwa undani umbo la mwezi kwa majuma/wiki kadhaa. Kisha jenga juu ya uchunguzi huu kwa kutumia vifaa vya kawaida kuonyesha mabadiliko ya umbo la mwezi. Hili litawasaidia wanafunzi kuelewa mabadiliko ya umbo/sura ya mwezi. Jaribu sughuli ya sehemu ya model mwenyewe kabla ya kuitumia na wanafunzi wako. Kutumia hadithi fupi za asili juu ya jua na mwezi ni njia nyingine ya kuamsha ari ya wanafunzi. Unaweza kutumia hadithi zako fupi za asili badala ya zile zilizotumiwa katika Uchunguzi Kifani 2 .

Somo la 3

Watu wamekuwa wakivutiwa na anga. Wanafunzi wengi wanavutiwa na anga, na anga la usiku ni udhihirisho kuwa kuna zaidi ya dunia yetu.

Kugundua mfumo wa sayari hakuwezi kufanywa kwa ziara za kishule. Lakini kwa kutumia vitabu, darubini, kompyuta, mtandao navifani. Unaweza kuonyesha upana na undani wa mfumo wa sayari kwa wanafunzi wako. Ukubwa ni kitu kinachowasumbua wanafunzi kuelewa, lakini kutengeneza vifaa vya kifani vya mfumo wa sayari kutasaidia.

Katika Uchunguzi Kifani 3 , Mwalimu anatumia masimulizi ya kwenye komputa, aina mojawapo ya kifani ili kusaidia kujenga uelewa wa wanafunzi. Kama unaweza kupata komputa ya kufanyia kazi hii, jaribu kutumia nyenzo iliyoonyeshwa mwishoni mwa Nyenzo Rejea 4. Uchunguzi kifani unaonyesha jinsi Mwalimu alivyoruhusu kila kundi la wanafunzi kupata nafasi kwenye kompyuta na sehemu iliyobaki ya darasa walifanyia kazi shughuli nyingine zinazohusiana na hili.

Katika Shughuli Muhimu , wanafunzi wako wanatumia vifani kuonyesha mpangilio wa sayari. Ungeweza kupanua kifani cha mfumo wa sayari kwa kuwaambia wanafunzi kutafuta muda ambao kila sayari inalizunguka jua na kurudi kwenye mhimili wake (mchana na usiku).

Baada ya hapo, rudi kwenye shughuli. Wanafunzi wako wanapokeaje utengenezaji wa vifani? Unafikiri vifani vimewasaidia kuuelewa mfumo wa sayari? Unaweza kutumia vifani kwa mada nyingine–Vipi kuhusu kuutenez vifani vya kuonyesha chembe chembe?

Nyenzo-rejea ya 1: Kutengeneza usiku na mchana

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Kwa nini tunapata usiku na mchana?

Unaweza kutumia rahisi kukusaidia kupata majibu ya swali hili.

Utahitaji:

• Mpira mkubwa kuonyesha Dunia
• Tochi kuonyesha jua

Chunguza

• Tumia mpira na tochi kuchunguza kwa nini tunapata usiku na mchana– angalia hapa chini.
• Eleza jinsi inavyoonyesha tofauti kati ya usiku na mchana.

Chanzo halisi: Oxford Science Programme 2 – 1991 Oxford University Press

Nyenzo-rejea ya 2: Dodoso kuhusu Mchana na Usiku

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Unafikiri nini juu ya maelezo ya hapa chini?

Ipe alama kila moja kulingana na vipimo vifuatavyo. Kisha jadili alama zako na wenzako.

• Wakati wa siku, mwezi huzuia jua.
• Jua huizunguka Dunia kila masaa 24 kupata usiku na mchana.
• Angahewa huzuia jua usiku.
• Wakati wa usiku, sayari uingia kwenye njia ya jua.
• Nusu ya Dunia ina mchana, wakati nusu nyingine ina usiku.
• Mzunguko wa usiku na mchana unahusika na mjongeo wa Dunia.
• Dunia hulizunguka jua kila masaa 24 kupata usiku na mchana.
• Tunapolitazama jua ni mchana na tukitazama upande mwingine ni usiku.
• Ni giza usiku kwa vile mawingu yanazuia jua.
• Dunia hujizungusha kwa kasi mara moja kila masaa 24 kuleta usiku na mchana.
• Mwezi ni sehemu ya anga ambalo kila wakati ni usiku.
• Dunia hujigeuza kwenye mstari wa kufikirika kutoka Ncha ya Kaskazini kwenda ile ya kusini.
• Dunia hujizungusha kwa kasi kwenye mstari wa ikweta mara moja kwa siku.

Wakati wa usiku, Dunia hugeuka kuangalia mwezi.

MAJIBU ya hojaji za usiku na mchana

• Si kweli
• Si kweli
• Si kweli
• Kweli
• Si kweli
• Kweli
• Si kweli
• Kweli
• Si kweli
• Kweli
• Si kweli
• Si kweli

Nyenzo-rejea 3: Jua, Mwezi na Maji

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

Unajua, samakigamba, pweza, samaki kipepeo, makundi ya sadini na ya samaki aina ya bangala, papa mwenye meno makali na nyangumi. Kajenge zizi kubwa na nitakutemebelea kwa furaha, tena na tena; hivyo ndivyo nitakavyofanya’ alisema jua. Na alianza kufanya kazi mara moja n aalijenga vibanda vingi vikiwa vimezungukwa na uzio, zizi, ambalo lilienea pande zote kulingana na macho yalivyoweza kuona.

Pale zizi kubwa lilipokamilika, jua alipeleka mwaliko wake kwa maji. Hatimaye yeye na mke wake, mwezi waliona maji yakija. Kwa mbali waliyaona maji yajikatisha kwenye miti na vilima hadi, mwishowe

yakazunguka kwenye vifundo vyao vya miguu‘ nimekuja jua mpendwa, nina furaha sana kuwa hapa na kumwona mkeo. Umeniandalia sehemu kubwa na nzuri sana. Hata maji yalipokuwa yakiongea,jua na mwezi maji yenye samaki wakubwa na wadogo yalikuwa kwenye magoti“Una uhakika una vyumba kwa ajili yetu sote?” maji yaliuliza, “ kwa kuwa hatujafika wote bado’ ninavyo’, jua lilitabasamu. Bila wasiwasi mwezi ulutoa mwanga. Lakini wakati wakiongea haya jua na mwezi walikwea sehemu

juu kabisa mwa paa lao wakati samaki warukao walijipitisha kwao hewani‘ una uhakika una vyumba kwa ajili yetu sote?’ yalibubujika tena maji sauti yake ikiwa haisikiki kutokana na milio na migongano ya nyangumi.

Maji hayakuweza kumsikia mwezi kwa kuwa alinong’ona kwa hofu

‘ninaamini unajaza zizi letu sana’. ‘ujinga’, jua alilalama,’ kuna vyumba kwa ajili ya kila mtu’ Lakini havikuwepo. Tayari maji yalikuwa juu ya paa, mwezi na jua walilazimika kuruka juu angani. Kuruka kwao kuliwapeleka juu sana kutoka duniani na hwakuonekana wakubwa tena. Walivyokuwa wakiruka, mwezi alimwambia jua, ‘nilikwambia alikuwa akijaza zizi letu hadi juu’. Haya yalikuwa ni maneno ya huzuni ya mwisho ambayo mwezi uliyaongea duniani.

Chanzo halisi: Nevin T (1995), Fire’s Wild Dance

Nyenzo-rejea 4: Mwezi na uhusiano wake na Dunia na jua – usuli kwa ajili ya mwalimu

 Taarifa za msingi/ welewa wa somo wa mwalimu

Mwezi ni kitu cha mviringo ambacho kimetiwa mwangaza na jua na huakisi baadhi ya mwanga wake. Lakini ni namna gani mwezi huwekwa kuhusiana na jua na Dunia, na unazungukaje?

Tunajua kuwa:

Mwezi unaonekana kwa nyakati tofauti mchana au usiku;

Muda ambao mwezi huonekana ni karibia sawa na na umbo na ukubwa wa sehemu yake inayong’aa (vipindi vyake);

Mwezi una mwanga hafifu kuliko jua na hutoa joto kidogo sana; Mzunguko mzima wa mwezi mwandamo una kipindi cha takriban siku

29.5 za jua;

Mwezi huonekana nyakati tofauti kwa sehemu ya kila siku (cha msingi usifichwe na mawingu);

Mwezi huonyesha uso ulio sawa na wa Dunia muda wote; Mwezi umekuwa na ukubwa dhahiri wa aina moja muda wote; Ukubwa huu dhahiri wa mwezi ni karibia sawa na ule wa jua;

Kupatwa kwa mwezi hutokea mara chache (si zaidi ya mara mbili kwa mwaka).

Maelezo

Mchoro kwenye ukurasa unaofuata utakusaidia kujenga ufahamu wa namna mwezi unavyolizunguka jua. Unaonyesha jinsi tunavyoona vipande vya ukubwa tofauti wa mwezi kwenye kila hatua ya mhimili wake. Huonyesha namna maumbo ya mwezi yanavyojitokeza kutoka kwenye mhimili wake kuizunguka dunia. Muda wa kuchomoza kwa sura zinazofanana (mf. Mwezi kamili) ni wastani wa siku 29.5.

Utaona kwamba mwezi hutoa uso ule ule kwenye dunia: mwezi hujizungusha kwenye mhimili wake wakati huo huo ikiizunguka Dunia, kwa uelekeo ule ule. Zaidi ya hayo, pale unapoona mwezi kamili, kila mtu upande huo wa dunia ataona mwezi kamili. Hii hutumika kwa mwezi unaochomoza na kwa kila kipindi cha mwezi.

Tafadhali zingatia kwamba: Utahitaji kugeuza mpangilio kwenye mchoro kuelekea kusini mwa Ikweta.

Mtu aliyeko ardhini anaona kila kitu ndani ya duara

Mwezi namba 1 = Mwezi mpya

Kiolezo ambacho wanafunzi watajaza umbo Ia mwezi

Nyenzo muhimu

Kama huna uwezekano wa kupata mtandao, nyenzo hapa chini inawapa wanafunzi wako nafasi ya kushiriki kwenye ziara ya kusini mwa ikweta na ina katuni ya kuvutia ya mzunguko wa mwezi.

Chanzo Halisi: Primary Science, Developing Subject Knowledge, Jane Devereux

Nyenzo-rejea ya 5: Mfumo wa sayari – Habari na Takwimu

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

insert redrawing

Chanzo halisi: Sayansi ya Msingi, Kujenga Elimu ya Somo, Jane Devereux

Nyenzo-rejea 6: Kipimo cha mfano cha mfumo wa sayari

 Nyenzo ya Mwalimu kwa kupanga au kubadili nyenzo ili zitumike na wanafunzi.

N.B: Kwenye kipimo hiki, mwezi wetu utakuwa mdogo kuliko mbegu ya ua aina ya mpopi na unaweza kuwa sentimeta 8 kutoka kwenye dunia.

Ukubwa wote na umbali ni vya kukadiriwa.

Kwa sababu za kiutendaji, unaweza kutumia vipimo hivi vya umbali vilivyofupishwa kwa ajili ya kifani cha wanafunzi wako, lakini utahitaji kutambua kwamba sayari halisi zina ukubwa tofauti sana na huu.