3. Kumtunza Mama aliye katika Leba

Kipindi cha 3 Kumtunza Mama aliye katika Leba

Utangulizi

Katika kipindi kilichopita cha Moduli hii, ulijifunza kuhusu ufasili, ishara na dalili, na awamu za leba ya kawaida. Leba na kuzaliwa kwa mtoto ni tukio la kipekee katika maisha ya familia yoyote na pia huwa na umuhimu wa namna ya kipekee kwa mama binafsi. Kushirikiana na mwanamke mjamzito na umahiri wako katika kudhibiti utaratibu wa kuzaliwa huchangia kuwepo kwa hali ya kuridhisha pamoja na uaminifu wakati wa leba na kuzalisha. Hisia hizi huchangia katika matokeo bora. Ni lazima uwe msikivu unapomtunza mwanamke aliye katika leba. Ni lazima uelewe mahitaji yake na jinsi mama yule anavyofahamu leba.

Katika kipindi hiki utajifunza jinsi ya kumfadhili mwanamke katika kipindi chote cha kuzaa. Pia utapewa utangulizi wa kanuni za kimsingi za ufuatilizi wa mama na fetasi wakati wa leba. Utajifunza pia kuhusu kiwango cha usafi kinachohitajika ili kuzuia maambukizi na pia kuhusu vifaa unavyopaswa kutayarisha ili kuzalishia nyumbani au katika kituo cha afya.

Malengo ya Somo la Kipindi cha 3

Baada ya kuhitimisha somo hili, unatarajiwa:

3.1 Kufasili na kutumia kwa usahihi maneno yote muhimu yaliyoandikwa kwa herufi nzito. (Swali la Kujitathmini 3.7)

3.2 Kukadiria mahitaji ya mwanamke aliye katika leba na kumtunza ifaavyo. (Maswali ya Kujitathmini 3.1 na 3.7)

3.3 Kumpa mwanamke aliye katika leba usaidizi wa kihisia na kisaikolojia. (Swali la Kujitathmini 3.1)

3.4 Kufuatilia hali ya mama na fetasi katika awamu ya kwanza na ya pili ya leba na kurekodi habari hiyo. (Maswali ya Kujitathmini 3.2, 3.3, 3.5 na 3.6)

3.5 Kutayarisha vifaa vya uzalishaji wa kawaida. (Swali la Kujitathmini 3.4)

3.6 Kutwaa hadhari za kiwango cha usafi kinachohitajika na kinga dhidi ya maambukizi katika utunzaji wa kuzalisha. (Swali la Kujitathmini 3.4 na 3.7)

3.1 Kukadiria mahitaji ya mwanamke aliye katika leba

Kila mwanamke huhitaji usaidizi wa aina tofauti. Hata hivyo wanawake wote huhitaji wema, heshima na usikivu. Mtazame na umsikilize ili ufahamu hisia zake. Mhimize ili ahisi kuwa mwenye nguvu na ujasiri wakati wa leba. Msaidie kutulia na kuanza kuipokea leba yake.

Mchoro 3.1 Msaidie mwanamke aliye katika leba kutulia.

3.1.1 Kuifadhili leba

Unapomfadhili mama wakati wa leba, unapaswa kumsaidia kutulia badala ya kuipinga leba (Mchoro 3.1). Ingawa kufadhili leba hakufanyi uchungu wake kuisha, kunaifanya leba kuwa rahisi, fupi na salama zaidi. Katika kipindi hiki, utajifunza mbinu mbalimbali za kufadhili leba, vikiwemo vitendo wazi (kama vile mguso na sauti) na usaidizi wa kisaikolojia na kihisia.

3.1.2 Kuikinga leba

Kukinga leba ni kuilinda dhidi ya madhara.

Hakikisha kuwa watu wote fidhuli na wasio wakarimu hawamsumbui mama. Mama huyu hapaswi kuhofishwa na shida za kifamilia. Wakati mwingine hata marafiki wa kufadhili na kuonyesha upendo wanaweza kudhuru leba. Wakati mwingine, mbinu mwafaka katika kuzalisha ni kuwaeleza watu wote waondoke chumbani ili mama asiwe na wasiwasi wakati wa leba.

Watu wengine huamini kwamba dawa, vifaa na uchunguzi zaidi kwa mama humfanya azae kwa njia salama zaidi. Kwa kawaida fikira hii si kweli. Hatua hizi zinaweza kufanya uzalishaji kuwa mgumu au kusababisha matatizo. Sindano au tembe zinazopewa akina mama ili kuharakisha kuzaa zinaweza kufanya leba kuwa chungu zaidi na hata kusababisha kifo cha mama na mtoto.

3.1.3 Mkao na mwendo

Kuna vipengele kadhaa vinavyoathiri uamuzi kuhusu mkao wa mama katika awamu ya kwanza ya leba. Kati ya mikao yote, ulio muhimu zaidi ni hiari ya mama - jinsi angependa kuzaa. Hata hivyo, baadhi ya wanawake huhitaji kuhimizwa kujaribu mikao tofauti.

Msaidie mwanamke kujisogeza wakati wa leba. Anaweza kuchuchumaa, kuketi, kupiga magoti au mikao mingineyo (Mchoro 3.2). Mikao hii yote ni mizuri. Seviksi hufunguka kwa usawa zaidi mama anapobadili hali ya mkao.

Mchoro 3.2 Kubadilisha mkao katika awamu ya kwanza humsaidia mama kustahimili leba zaidi.

3.1.4 Kumsaidia mama kudhibiti mikazo yake

Huenda mama aweze kupata usingizi katika vipindi vya kwanza vya leba. Wanawake wengi huhisi uchovu mikazo yao ikiwa dhabiti sana. Wao wanaweza kuhofia kuwa hawana nguvu za kutosha kumsukuma mtoto. Hata hivyo uchovu wa mwili ni hali ya mwili kumpuzisha na kumtuliza mama. Iwapo mambo yote ni salama, mama atakuwa na nguvu za kuzaa wakati utakapofika.

Ili kuhifadhi nguvu zake, mama anapaswa kutulia katikati ya mikazo na hata punde leba inapoanza. Hii inamaanisha kuwa mikazo inapokoma, mama anapaswa kuuacha mwili wake kupumzika, avute pumzi nyingi na wakati mwingine aketi au kulala.

3.1.5 Mguso

Leba inaweza kuwa ngumu zaidi iwapo mwanamke ana hofu au wasiwasi. Ili kumsaidia kupunguza hofu, mdhibitishie mwanamke huyu kuwa maumivu aliyo nayo ni ya kawaida. Ingawa mguso unaweza kumsaidia mwanamke aliye katika leba, fahamu aina ya mguso anayopendelea. Mifano ya miguso inayopendelewa mara nyingi na wanawake ni kama:

• Kusukuma kwa udhabiti na utulivu kwenye sehemu ya chini ya mgongo wakati wa mikazo.
• Mpapase baina ya mikazo, hasa miguu na mgongo.
• Kijitambaa kilicho na joto au baridi kwenye sehemu ya chini ya mgongo au tumbo (Mchoro 3.3). Iwapo mama anatokwa na jasho, kuweka kijitambaa chenye ubaridi kwenye paji la uso humfanya kuhisi vyema.

Mchoro 3.3 Kijitambaa vuguvugu kilicho na unyevu au kupapasa taratibu kunaweza kupunguza maumivu ya leba.

3.1.6 Sauti

Mchoro 3.4 Unaweza kutoa sauti za chini mwenyewe ili kumwelekeza mama.

Kutoa sauti wakati wa leba kunaweza kusaidia kufungua njia ya uzazi. Mhimize mama kutoa sauti kwani sio wanawake wengi wanaopendelea kufanya hivi. Sauti za chini zinazoweza kumsaidia mama ni kama vile kutoa mingurumo kama mnyama au ndege. Wanawake wengine hukariri au kuimba. Mwanamke anaweza kutoa sauti ya juu kadri apendavyo.

Sauti zingine zinaweza kuwafanya wanawake kuwa na wasiwasi zaidi. Kwa kawaida, sauti kali au mayowe hazisaidii. Mama anapoanza kutoa sauti ya juu iliyo ya kuhofisha, msihi kutoa sauti ya chini (Mchoro 3.4)

3.1.7 Kupumua wakati wa leba

Namna ya kupumua kwa mwanamke inaweza kuathiri sana jinsi leba ilivyo. Katika awamu ya kwanza ya leba, mbinu mbali mbali za kupumua zinaweza kurahisisha leba zaidi. Zijaribu mbinu hizi za kupumua wewe binafsi kisha umwonyeshe mama jinsi ya kuzifanya. Msaidie kuchagua mbinu inayomfaidi zaidi ili kupunguza maumivu. Wahimize kina mama kujaribu mbinu tofauti za kupumua katika kipindi chote cha leba:

• Kupuliza taratibu. Mshauri mwanamke huyu kuvuta pumzi taratibu kwa muda mrefu. Ili kutoa pumzi, mshauri kuunganisha midomo kisha kupuliza polepole. Kuvuta pumzi kupitia pua husaidia kupunguza kasi ya kupumua.
• Kupumua kwa sauti ya ’juu’. Mwanamke huvuta pumzi nzito taratibu, kisha kupuliza pumzi fupi za haraka ili kutoa sauti laini ya "hiii, hiii".
• Kuhema. Mwanamke huvuta pumzi nyepesi za haraka.
• Kupuliza kwa nguvu. Mwanamke hupuliza kwa nguvu na kisi.

3.1.8 Kutumia vinywaji wakati wa leba

Mwanamke aliye katika leba hutumia nguvu nyingi na maji ya mwili kwa haraka. Katika awamu ya kwanza ya leba, mwanamke anapaswa kunywa angalau kikombe kimoja cha kinywaji kilicho na kiwango cha juu cha kalori kila saa, kama vile chai, vinywaji visivyolevya, supu au maji ya matunda. Mwanamke huyu asipokunywa vinywaji vya kutosha, anaweza kuishiwa na maji (kukosa maji ya kutosha mwilini). Jambo hili linaweza kufanya leba kuwa ndefu na ngumu zaidi na kumfanya kuhisi uchovu. Ukosefu wa maji mwilini pia unaweza kumfanya mwanamke huyu kujihisi mchovu.

Dalili za kuishiwa na maji ni pamoja na:

• Midomo iliyokauka
• Macho yaliyobonyea
• Ngozi kupoteza unyoofu.
• Homa ndogo (hadi nyusi 38)
• Pumzi nzito na za haraka (pumzi za zaidi ya mara 20 kila dakika)
• Mpwito dhaifu wa moyo, lakini wa haraka (zaidi ya midundo 100 kila dakika)
• Mpigo wa moyo wa mtoto ni haraka kuliko midundo 160 kila dakika.

3.1.9 Kutunza kibofu

Mshawishi mama mjamzito kukojoa angalau mara moja kila baada ya saa 2 (Mchoro 3.5a). Mikazo huwa dhaifu na leba kuchukua muda mrefu zaidi, iwapo kibofu kimejaa. Kibofu kilichojaa kinaweza pia kusababisha maumivu, matatizo wakati wa kusukuma plasenta na kuvuja damu baada ya kuzaa. Mkumbushe mama kukojoa, kwa sababu anaweza kusahau.

Mchoro 3.5 (a) Mshawishi mama kukojoa angalau kila baada ya saa 2. (b) Kibofu kilichojaa kinaweza kusababisha maumivu na kufanya leba kuchukua muda mrefu zaidi.

Gusa sehemu ya chini ya tumbo ya mama ili kuchunguza kama kibofu kimejaa. Kibofu kilichojaa huwa kama mfuko wa plastiki uliojaa maji. Unaweza kuona umbo la kibofu chini ya ngozi ya mama ikiwa kimejaa sana (Mchoro 3.5b). Usingoje hadi kibofu chake kijae sana.

Ni lazima mama akojoe iwapo kibofu chake kimejaa. Ikiwa hawezi kutembea, jaribu kumwekea sinia au pedi chini yake na umwagize akojoe. Ili kumsaidia kuanza kukojoa, weka mikono yake ndani ya maji vuguvugu.

Katika Kipindi cha 6, unajifunza kuwa katika awamu ya tatu ya leba kibofu kilichojaa kinaweza kuchelewesha kutolewa kwa plasenta. Kuchelewa huku huongeza hatari ya kuvuja damu baada ya kuzaa (Kipindi cha 11).

3.1.10 Usaidizi wa kihisia na kisaikolojia kwa mwanamke aliye katika leba

Mwanamke aliye katika kipindi cha leba huhisi kwamba anajidhibiti unapompa ushauri wa kihisa na kisaikolojia. Msaidie kujihisi kuwa anapendwa, bila kuzingatia jinsi anavyo itihia au kutenda. Msaidie kutamatisha kipindi cha leba na ajihisi kuwa amefaulu, hata ikiwa matokeo yake siyo aliyotarajua. Toa usaidizi huu kwa njia kadhaa.

3.2 Ufuatilizi wa mama na fetasi wakati wa leba

Ni lazima umchunguze mama na fetasi vyema wakati wa leba. Njia pekee iliyobora ya kutathmini jinsi leba inavyoendelea na kutambua hali isiyo ya kawaida ni kumfuatila mama na mtoto.

3.2.1 Tathmini jinsi leba inavyoendelea

Leba huwa tofauti. Zipo leba za kasi na zingine taratibu. Jambo hili ni la kawaida. Lakini leba salama inafaa kuendelea. Kuendelea kunamaanisha kuwa leba inaendelea kuwa thabiti zaidi na seviksi hufunguka. Kisanduku 3.1 linatoa kwa muhtasari sifa kuu za leba inayoendelea kwa kawaida.

Mchoro 3.6 Mhakikishie mama huyu kuwa mikazo inazidi kuwa thabiti zaidi kwa sababu leba ni ya kawaida.

Katika Kipindi cha 4 cha Somo, unajifunza jinsi ya kutumia chati inayoitwa patografu. Chati hii hutumika kutathmini jinsi leba inavyoendelea na kunakili uchunguzi na vipimo vyako kwa usahihi. Lakini kwanza fahamu yanayoendelea mwilini mwa mwanamke. Pia unajifunza mambo muhimu ya kuchunguza wakati wa leba.

3.2.2 Mikazo ya Uterasi

Kagua na urekodi marudio, urefu na uthabiti wa mikazo kila baada ya nusu saa. Marudio huonyesha idadi ya mikazo anayopata mwanamke kwa dakika 10. Hesabu marudio haya. Urefu humaanisha muda ambao kila mkazo huchukua. Pima muda huu kwa saa yako (kama unayo). Udhabiti huonyesha ukali wa uchungu ambao mwanamke hupata katika kila mkazo. Mwulize mwanamke akueleze uthabiti wa mikazo yake.

Katika leba ya kawaida, marudio ya mikazo huongezeka, hudumu zaidi, na huwa thabiti zaidi (huwa chungu zaidi).

3.2.3 Kupanuka kwa seviksi

Kuendelea kwa leba hubainika kwa kiasi cha kupanuka kwa seviksi. Kupanuka kwa seviksi hutathminiwa kwa kuchunguza uke baada ya saa 4 na kwa kutumia vidole vyako ili kukadiria kiasi cha kufunguka kwa seviksi. (Kipindi cha 2 cha Somo kinaelezea jinsi ya kutathmini ilivyo seviksi iliyopanuka.) Katika leba ya kawaida, kiwango cha wastani cha kupanuka kwa seviksi ni sentimita moja baada ya kila saa (sentimita 1 kwa saa)

3.2.4 Kushuka kwa sehemu tangulizi

Ili kupima kushuka kwa sehemu tangulizi ya fetasi, ipapase fumbatio na uilinganishe na ukingo wa pelvisi. Vilevile, unaweza kuona sehemu tangulizi ilivyoshuka kwa kufanya uchunguzi wa uke. Kadiria na unakili kushuka huku baada ya kila saa mbili wakati wa leba.

3.2.5 Michozo kutoka ukeni

“Utetelezi” ni jina la damu iliyo na kamasi inayooenekana katika leba ya mapema. Mtiririko wa damu unaweza kutokea kufikia mwisho wa awamu ya kwanza. Kiowevu cha amnion kinaweza kutirika kutoka ukeni baada ya tando kuraruka. Kiowevu hiki kinaweza kuwa na mekoniamu. Huu ni mchozo wa rangi ya kijani kibichi, ambao ni kinyesi cha kwanza cha mtoto. Ikiwa kiowevu cha amnioni kina mekoniamu, basi fetasi inaweza kuwa katika hali ya kufadhaika. Kwa kawaida, mtoto mchanga hutoa kinyesi baada ya kuzaliwa. Baadaye katika Moduli hii, utajifunza hatua za kuchukua ikiwa fetasi au mama yuko katika hali ya kufadhaika.

3.2.6 Hali ya Fetasi

Ili kukadiria hali ya fetasi wakati wa leba, chunguza kima cha mpigo wa moyo wa fetasi na mpangilio wake ukilinganisha na mikazo. (Kima cha mpigo wa moyo wa fetasi ni hesabu ya mpigo kwa dakika moja). Chunguza mpigo wa moyo wa fetasi kila baada ya dakika 30 kwa kusikiliza (oskulitesheni). Ulijifunza jinsi ya kusikiliza mpigo wa moyo kwa kutumia stethoskopu katika Kipindi cha 11 cha Somo la Moduli ya Utunzaji wa Wakati wa Ujauzito.

3.2.7 Hali ya mama

Hesabu mipigo ya moyo wa mama baada ya kila dakika 30 na upime shiniko la damu na halijoto kila baada ya saa 4. Ulijifunza jinsi ya kuchukua vipim hivi katika Kipindi cha 9 cha Somo cha Moduli ya Utunzaji wa Wakati wa Ujauzito. Pia, nakili kwenye chati yako hesabu ya kula, kunywa na kukojoa.

3.3 Jitayarishe kuzalisha

Jitayarishe kuzalisha punde mwanamke anapoingia katika awamu ya pili ya leba.

3.3.1 Ishara za awamu ya pili ya leba

• Mikazo inakuwa thaniti zaidi na inayosukuma nje.
• Kinyeo hupanuka na kuacha kipenyo. (Sfinikta ya kinyeo hufunguka wakati wa mkazo.)
• Sehemu ya fetasi inayotangulia hutokea chini ya vulva.
• Seviksi hupanuka kabisa hadi sentimita 10.

3.3.2 Tayarisha mahali pa kuzalishia

Ukishadhibitisha kuwa mwanamke yuko katika awamu ya pili ya leba, fanya maandalizi ya kwanza ya kuzalisha. Chumba cha kuzalishia kinafaa kuwa na kiwango mwafaka cha joto na mwangaza ili kuhakikisha kuwa msamba na vulva inaonekana vyema. Fuata utaratibu wa kuzuia maambukizi kama ilivyoelezwa katika Sehemu ya 3.5 ili kuandaa mahali safi pa kumpokea mtoto (Mchoro 3.7). Tandika vazi linalozuia maji kitandani na sakafuni . Hakikisha kuwa nguo za kumpasha mtoto joto zimetayarishwa.

Mchoro 3.7 Vifaa vya kuandaa mahali safi na salama pa mama kuzalia.

3.3.3 Vifaa na nyenzo unazohitaji ili kuzalishia

Hakikisha kuwa una nyenzo na vifaa unavyohitaji ili kuzalisha (Kisanduku 3.2 na Mchoro 3.8) katika Kituo cha Afya. Iwapo utamzalisha mwanamke nyumbani, nenda na vifaa hivyo. Ingawa mwanamke anaweza kuwa na vifaa vidogo vidogo, kama vile sabuni na vitambaa safi, unafaa kuwa umejiandaa vya kutosha. Tumia Kisanduku 3.2 kama orodha ya kukagulia. Hakikisha kuwa vifaa vyote viko unapapakia.

View larger image

Mchoro 3.9 Vifaa unavyohitaji ili kuzalisha.

3.4 Kuzuia maambukizi unapozalisha

Maambukizi husababisha magonjwa na hata kuua. Maambukizi ni baadhi ya visababishi vya vifo baada vingi baada ya kuzaa. Hatua nyingi unazochukua wakati wa leba na kuzalisha zinaweza kuwa salama iwapo tu utafuata kanuni za kimsingi za kuzuia maambukizi. Kanuni hizi zinaweza kuorodheshwa kwa muhtasari kama ”safi tatu”: mikono safi, mahali safi (pa kuzalisha) na vifaa safi. Tayari unafahamu kuwa unafaa kusafisha kabisa mahali pa kuzalisha. Hali kadhalika, fuata kanuni zingine za usafi kama zilivyoelezwa katika sehemu ifuatayo.

3.4.1 Kunawa mikono

Iwapo kuna jambo unalohitaji kufanya ili kuzuia maambukizi, basi ni kunawa mikono (Mchoro 3.10 na Kisanduku 3.3).

Mchoro 3.10 Jinsi ya kunawa mikono kwa dakika 2.

3.4.2 Vaa mavazi ya kujikinga

Aina tofauti za glavu huwa na matumizi mbalimbali. Tumia glavu nzito kushika vifaa vichafu, vitambaa na uchafu wa mwili; kufanya shughuli za kinyumbani; na kusafisha maeneo machafu. Tumia glavu zilizotakaswa na ambazo zimetumika mara moja tu unapoguza tando za ute ambazo hazijapasuka (unapochunguza uke). Pia, tumia glavu zilizotakaswa na ambazo zimetumika mara moja tu iwapo utahitaji kushika damu au viowevu vingine vya mwili. Tumia glavu zilizotakaswa kwenye taratibu zote unapogusa tishu zilizo chini ya ngozi au kwenye mfumo wa damu.

Vaa glavu unapoguza uke wa mama, damu au kiowevu cha mwili. Baada ya kuzitumia, zitupe glavu kwa uangalifu.

3.4.3 Safisha na uvitakase vifaa kwa kiwango cha juu

Takasa vifaa vyote kabla na baada ya mtoto kuzaliwa kwa kutumia kiowevu cha klorini chenye ukolezi wa 0.5%. Lowesha vifaa kwa dakika 10, vioshe kwa kiowevu cha sabuni kisha uvikamue kwa maji. Tumia kijiburashi kuvisugua. Baada ya kuondoa viini kwenye vifaa, takasa vifaa kwa kutumia mtambo wa kutakasa, au uvichemshe kwa dakika 20. (Iwapo unatumia mtambo wa kutakasa, fuata kwa utaratibu maagizo yaliyopeanwa).

3.4.4 Mahali safi pa kuzalisha na utaratibu mwafaka wa kutupa uchafu

Sugua mahali pa kuzalisha hadi pawe safi. Hakikisha kuwa vitambaa vyote, taulo na vitambaa vya kufunikia ni safi na kavu. Shuka zote anazolalia mama na zile unazomfunikia mtoto wakati wa kumwosha zinafaa kuwa safi kabisa.

Baada ya kuzalisha, weka uchafu wote kwenye chombo kisichovuja kama vile mkebe wenye kifuniko imara. (Uchafu huu ni kama vile damu, shuka chafu, tando na plasenta.) Kitupe chombo hiki mahali salama ambapo hakiwezi kuonekana. Choma au uzike uchafu. Ni muhimu kuzuia maambukizi yaliyo kwenye uchafu huu kuenea kwenye jamii.

Jitahadhari na sindano. Weka sindano ndani ya kijisanduku salama baada ya kutumia sirinji inayotupwa. Usiwache sindano kutapakaa ovyo.

3.5 Hitimisho

Ulijifunza jinsi ya kumsaidia mwanamke aliye katika leba, vifaa vinavyohitajika na jinsi ya kutupa uchafu. Katika kipindi kijacho, utajifunza kuhusu kuzaa kwenyewe na jinsi ya kutumia patografu.

Katika Kipindi cha 3, ulijifunza yafuatayo:

1. Wanawake huhitaji utunzaji wa kibinafsi wakati wa leba na kuzaa. Wanawake wajawazito wanafaa kutafuta msaada kwa mhudumu aliyehitimu.
2. Mpe mwanamke aliye katika leba pamoja na mtu aliyeambatana naye usaidizi wa kimwili, kihisia na kisaikolojia.
3. Msaidie kutumia mikao tofauti, kujaribu njia tofauti za kupumua, kukubali kusuguliwa mgongo na kutoa sauti ndogo wakati wa leba. Hatua hizi hupunguza uchungu na kudhibiti mikazo.
4. Mshauri kunywa angalau kikombe kimoja cha kiowevu kila siku. Msaidie kukojoa angalau mara moja kila baada ya masaa 2.
5. Mjulishe jinsi leba inavyoendelea ili atulie na awe mjasiri.
6. Fuatilia hali ya fetasi. Chunguza mpigo wa moyo wa fetasi kila baada ya dakika 30. Kiwango cha mpigo wa moyo kinafaa kuwa cha kawaida.
7. Fuatilia hali ya mama. Pima kiwango chake cha shinikizo la damu na kiwango joto cha mwili kila baada ya masaa 4, na mpigo wa mishipa kila baada ya dakika 30.
8. Chunguza jinsi leba inavyoendelea. Chunguza urefu, uthabiti na marudio ya mikazo ya uterasi kila baada ya dakika 30. Chunguza jinsi kichwa kinavyoshuka kila baada ya saa 2. Chunguza jinsi seviksi inavyopanuka kila baada ya saa 4.
9. Tayarisha vifaa unavyohitaji kutumia kuzalisha. Jumuisha nguo za kujikinga mwenyewe. Sugua au utakase kila kitu kinachoguzana na tishu au viowevu vya mwili.
10. Tumia sabuni na maji safi kunawa mikono. Nawa mikono ili kupunguza hatari ya kumwambukiza mama na mtoto wakati wa leba na kuzaa.

Maswali ya Kujitathmini ya Kipindi cha 3

Kwa kuwa sasa umekamilisha kipindi hiki, jibu maswali yafuatayo ili kubaini jinsi ulivyotimiza Malengo ya Somo ya kipindi hiki. Andika majibu yako kwenye Shajara yako ya Masomo na uyajadili na Mkufunzi wako katika Somo Saidizi kijacho. Unaweza kulinganisha majibu yako na uliyoandika kwenye Maswali ya Kujitathmini mwishoni mwa Moduli hii.