Para 5.3

Sut ydym yn gwybod hyn? Nid yw mor hawdd ag y mae’n ymddangos i ddeall pam y symudodd pobl o ardaloedd gwledig Cymru. Nid yw’r duedd hon o symud yn cael ei hadlewyrchu gan ostyngiad mawr yn y boblogaeth mewn ardaloedd amaethyddol. Yn wir, mewn dwy sir yn unig (Sir Aberteifi a Sir Drefaldwyn) yr oedd y boblogaeth yn 1911 yn sylweddol is nag yn 1851. At hynny, nid oes unrhyw ffigyrau uniongyrchol ar fudo yng nghofnodion y cyfrifiad am y cyfnod hwn. O ystyried hyn dylem ddarllen unrhyw ddatganiadau am fudo’n fanwl a gofalus. Fodd bynnag, gellir tynnu darlun cyffredinol yn eithaf hyderus ar sail o leiaf ddwy ystyriaeth. Yn y lle cyntaf, gwyddom o ffigurau’r cyfrifiad cyffredinol fod poblogaeth Cymru a Lloegr, a phoblogaeth Cymru ei hun, bron wedi dyblu rhwng 1851 a 1911. Gwyddom hefyd fod y cynnydd, yn fwy na thebyg, wedi deillio o’r ffaith bod mwy o bobl wedi eu geni a/neu fod llai wedi marw a/neu fod symudiad net pobl i’r gwledydd hyn: ond ni wyddom yn sicr pam bod cyfraddau geni a marw’n newid na pham hyd yn oed fod pobl yn mudo. Hynny yw, nifer cymharol fach a syml o achosion sy’n peri newid mewn poblogaeth (genedigaethau: marwolaethau: mudo) ond mae’r achosion gwirioneddol yn niferus ac yn anodd eu diffinio. Yn ffodus nid oes raid dweud yn union beth oedd yr achosion terfynol i ddiben y mater dan sylw yma. Digon yw sylwi bod y gwahaniaethau yng nghyfraddau’r newid yn y boblogaeth rhwng y gwahanol siroedd yng Nghymru’n rhy fawr i allu eu hesbonio’n syml a llawn gan y gwahanol gyfraddau geni a marw. Felly mae’n rhaid bod mudo wedi chwarae rhan yn hyn o beth. Yn wir, roedd peth o’r amrywiad yn y cyfraddau geni a marw’n sicr yn deillio o fudo. Wrth gwrs, roedd y ffaith bod pobl yn symud i mewn i rai ardaloedd ac allan o eraill yn dylanwadu ar strwythur y boblogaeth mewn rhai ardaloedd a byddai hyn, dros amser, yn dylanwadu ar y bras amcan o’r cyfraddau geni a marw sylfaenol (h.y. y gyfradd i bob 1,000 o gyfanswm y boblogaeth waeth beth fo’r strwythur oedran). Ond ar wahân i hyn, mae’n debygol mai mudo sydd i gyfrif yn bennaf am y gwahaniaethau rhwng cyfraddau cynnydd yn y boblogaeth mewn gwahanol wledydd.

Ffigur 5.1 Cyfanswm poblogaeth 1881