Para 7.13

Yr ail her wrth ymhél â’r pwnc hwn - fel unrhyw bwnc hanesyddol pwysig arall, boed yn yr oesoedd canol neu heddiw - yw dehongli. Mae gwahaniaeth barn yn rhan o hanes fel y mae’n rhan o fywyd bob dydd. Roedd barn haneswyr y cyfnod am y goncwest yn amrywio cymaint â barn haneswyr heddiw. I un coffawr ar y pryd, Llywelyn ap Gruffydd oedd arweinydd a gobaith ei bobl, ‘a model for those of the future’; ond nid yw’n syndod fod barn haneswyr Saesneg yn dra gwahanol, gan ddisgrifio Llywelyn fel ymgorfforiad o frad a’i frawd yn gymaint o fradwr ag yntau. Roedd y farn am Edward I ar y pryd yn amrywio’n fawr: dywedodd un sylwebydd ei fod yn dwyllodrus ac anghyson, tra cyfeiriodd un arall at ei ‘never failing righteousness’; roedd un yn amau ei gymhellion gan ei alw’n ‘the covetous king’, ond ar ôl ei fuddugoliaeth yng Nghymru, rhoddwyd y llysenw ‘good King Edward, the Conqueror’ gan hanesydd arall yn ddiweddarach. Mae gwahaniaeth barn hyd yn oed yn y cyfnod diweddar: yng Nghymru, yn arbennig o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, rhoddwyd statws arwr cenedlaethol i Llywelyn, ef oedd Y Llyw Olaf; ond yn Lloegr mae dylanwad Edward I fel un o frenhinoedd mwyaf effeithiol a llwyddiannus yr Oesoedd Canol yn aros heb ei herio.