Para 7.6

Mae’r dystiolaeth ar gyfer yr ailddehongliad hwn yn dod o wahanol gyfeiriadau. Mae wedi dod yn fwyfwy clir fod Llywelyn ab Iorwerth, Tywysog Gwynedd, c.1199-1240, a’i ŵyr, Llywelyn ap Gruffudd, 1247-82, wedi ymdrechu’n rhyfeddol gydag amcanion clir a chryn lwyd diant i newid y drefn yng Ngwynedd o linachau brodorol i Gymru unedig dan un arweinydd y byddai ei statws fel tywysogaeth unedol ac ar wahân yn cael ei chydnabod gan Goron Lloegr (fel yr oedd yng Nghytundeb Trefaldwyn, 1267). Ceisiwyd pob cyfle i ddod â’r tywysogion cynhenid eraill a lywodraethai Cymru o dan eu rheolaeth gadarn a chyfuno pura Wallia - fel y cyfeirid mewn dogfennau o’r un cyfnod at y rhannau hynny o Gymru na choncrwyd - yn uned wleidyddol effeithiol. Roedd y rhwystrau a’u hwynebai’n anorchfygol, yr amser yn fyr a’u llwyddiant yn gyfyngedig a byrhoedlog yn unig; ond roedd y dycnwch a ddangoswyd ganddynt i gyrraedd eu hamcanion (yn eu geiriau eu hunain i sicrhau ‘undod’ ac ‘one peace and one war’ i amddiffyn ‘ein tywysogaeth’ a’i ‘hawliau’ ac i ddiraddio statws y tywysogion cynhenid eraill a lywodraethai yn ‘Welsh barons of Wales’ - yn hynod a chwyldroadol. Nid yw’n syndod fod beirdd wedi cyfarch Llywelyn ap Gruffudd fel 'gwir frenin Cymru’ ac fel y 'gŵr oedd tros Gymru’. Nid gor-ddweud barddol oedd y sylwadau canmoliaethus hyn; roeddent yn dangos bod natur uchelgeisiau, dadleuon a’r berthynas wleidyddol o fewn Cymru a rhwng Cymru a Lloegr yn newid yn ddybryd.