Para 7.8

Mae digwyddiadau 1277-83 yn wahanol i gyrchoedd a choncwestau cynharach mewn rhannau o Gymru gan mai hon oedd y goncwest olaf, a hynny’n gwbl fwriadol. Roedd datganiadau cyhoeddus Edward I yn llawn atgasedd o’r newydd yn erbyn y Cymry: cyfeiriodd atynt fel ‘a faithless people’; eu llywodraethwyr yn ‘a family of traitors’; roedd yn bryd ‘to put an end finally... to their malice’. Er gwaethaf honiad un hanesydd ar y pryd, roedd y Brenin yn ‘determined to exterminate the whole people of that nation’, nid hil-laddiad oedd bwriad Edward I, yn hytrach roedd yn benderfynol o sicrhau concwest derfynol. Amlygwyd ei benderfyniad yn y safbwynt digyfaddawd a gymerodd yn y trafodaethau terfynol â Llywelyn rhwng Hydref a Thachwedd 1282. Cynhaliwyd y trafodaethau hynny, yn groes i ddymuniad Edward I, gan John Pecham, Archesgob Caergaint. Roedd y ffaith eu bod wedi methu’n ddigon i argyhoeddi Pecham fod angen mwy na choncwest filwrol yng Nghymru; roedd angen ymgyrch hir i sicrhau newidiadau clerigol, adfywio moesol ac ailaddysgu gwleidyddol i integreiddio’r Cymry’n llawn â byd Cristnogol gwâr Gorllewin Ewrop. Gyda’r rhaglen uchelgeisiol ac amhosibl honno mewn golwg dechreuodd Pecham deithio o gwmpas esgobaethau Cymru yn ystod haf 1284 a chyflwynodd set o argymhellion eglwysig.