David Lloyd George a Chymru (Kenneth O. Morgan)

Para 8.1

Rhwng 1880 a 1914, daeth David Lloyd George i gael ei ystyried fel symbol a llais yr adfywiad cenedlaethol yng Nghymru. Mae’n ymddangos ei fod ef, yn fwy na’r un gwleidydd arall, yn wir yn fwy nag unrhyw un sy’n byw, wedi ymgorffori dyheadau, rhwystredigaethau, chwedloniaeth a breuddwydion y Cymry. Roedd y don newydd o Ryddfrydiaeth ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg a dechrau’r ugeinfed ganrif, yr arddull newydd o wleidyddiaeth boblogaidd, y gofynion cenedlaethol a leisid mewn materion seneddol a lleol, yr effaith newydd yr oedd Cymru’n ei chael dros y ffin ar gydwybod Lloegr a’r byd yn ehangach - oll yn cael eu cysylltu’n benodol â datblygiad arbennig Lloyd George o bentref Llanystumdwy yn Eifionydd yn y 1880au i’r senedd yn 1890 ac o 1905 ymlaen i gabinet Prydain. Ni ddaeth y cysylltiad hwn rhwng cenedligrwydd gwleidyddol Cymru â’i yrfa i ben pan dorrodd y rhyfel byd yn 1914, na phan gollodd y Blaid Ryddfrydol, un o brif ganlyniadau dramatig y rhyfel. Yn ystod blynyddoedd y rhyfel ac wedi hynny, parhaodd i ddefnyddio’r ffaith ei fod yn Gymro ac arwyddocâd gwleidyddol hynny fel arf amlwg i helpu ei ymgyrchoedd i gadw neu adennill grym. Roedd haneswyr ymhell wedi’r rhyfel yn parhau i ddiffinio Cymreigrwydd yn bennaf yn nhermau arddull a gweledigaeth Lloyd George.