4 Mathau o arweinyddiaeth

Mae Arweinyddiaeth a gwella ysgolion cynradd yn cynnwys tystiolaeth a gymerwyd o nifer o ysgolion cynradd. Mae bob amser yn bwysig ystyried tystiolaeth yn wrthrychol wrth fyfyrio ar arweinyddiaeth. Mae sawl astudiaeth achos fanwl wedi'u cynnwys yn yr adroddiad, ac mae'r rhain yn adlewyrchu lefelau gwahanol o lwyddiant y gellir, yn eu tro, eu cysylltu ag agweddau ar arweinyddiaeth.

O safbwynt academaidd, mae ffyrdd penodol o feddwl am arweinyddiaeth sy'n cynnwys:

• lleoliadol
• dosbarthiadol
• trafodaethol
• trawsnewidiol.

Ar y cyfan, mae hwn yn faes dadleuol: mae gan y swm helaeth o lenyddiaeth sydd ar gael gyfeiriadau at nifer o fathau o arweinyddiaeth, damcaniaethau, arddulliau a modelau arwain sy'n cystadlu â'i gilydd ac yn gwrth-ddweud ei gilydd. Mae hyn am fod arweinyddiaeth yn ymgorffori ystod sylweddol o weithredoedd a gweithgareddau, y mae gwerthoedd a chredoau penodol yn sail i bob un ohonynt.

Gallai pawb sy'n gweithio mewn cyd-destun addysgol gael eu cynnwys mewn rhyw fath o weithgarwch arwain – ni waeth pa mor fach – sy'n ymwneud â dylanwadu ar wybodaeth, barn, ymddygiad ac arferion pobl eraill. Mae damcaniaethau am arweinyddiaeth yn parhau i ymddangos, ac mae'n anodd iawn cytuno ar arddull a ffefrir o hyd! Un enghraifft ddadleuol o hyn yw ‘arweinyddiaeth a rennir’ (neu ‘arweinyddiaeth wasgaredig’), sy'n cydnabod y gall unrhyw un mewn sefydliad gyflwyno a datblygu syniadau da. Gellir ystyried hyn fel rhywbeth cadarnhaol, oherwydd gall helpu i feithrin gallu ac mae'n caniatáu ar gyfer datblygu cyfalaf deallusol a phroffesiynol; ond mae angen ystyried ffyrdd o rannu a datblygu syniadau a chynllunio ar gyfer hyn.

Mae gan arweinyddiaeth statws lleoliadol o hyd ac mae arweinwyr yn dewis ymddwyn mewn ffyrdd gwahanol ac mewn amgylchiadau gwahanol. Mae arweinyddiaeth drafodaethol a thrawsnewidiol yn ddau fodel sefydledig y cyfeirir atynt mewn llenyddiaeth academaidd:

Os yw'n ymddangos bod arweinwyr trafodaethol yn arwain â'u pen, yna mae arweinwyr trawsnewidiol yn arwain â'u calon. Gellid disgrifio arweinyddiaeth drafodaethol fel 'effeithlon', ond byddai arweinyddiaeth drawsnewidiol yn cael ei galw'n 'effeithiol'. Ond, mae angen bod yn ofalus: dyfeisiau artiffisial yw'r ddau ddull arwain hyn. Mewn gwirionedd, ystrydebau yw pob model arweinyddiaeth, ac mae llawer o'r hyn a ystyrir yn arweinyddiaeth mewn ysgolion yn gyfuniad o arddulliau. Mae'n debygol y bydd arweinyddiaeth yn gyfaddawd yn aml, gyda ffactorau allanol yn ymddangos fel petaent yn dylanwadu ar amserlenni ac atebolrwydd.

Mae creu diwylliant mewn ysgol lle gellir cynllunio ar gyfer newid yn llwyddiannus a'i roi ar waith yn her i arweinwyr. Bydd gan bob ysgol a senario ei chyfres ei hun o ffactorau a newidynnau y bydd angen eu hystyried yn ofalus.