1 Różnorodność religijna w Europie
Europa jest kontynentem zróżnicowanym religijnie. Chociaż poziom różnorodności religijnej w niektórych krajach Azji Wschodniej i Afryki jest wyższy, wiele krajów europejskich uzyskało wysokie wyniki w zakresie wskaźnika różnorodności religijnej według danych Pew Research Center. W roku 2010 do krajów europejskich znajdujących się w górnych 25% wyników dotyczących różnorodności religijnej należały (w kolejności malejącej) Holandia, Bośnia i Hercegowina, Francja, Belgia, Łotwa, Macedonia Północna, Estonia, Szwecja, Niemcy i Wielka Brytania (Pew Research Centre, 2014).
Ćwiczenie nr 1
Przyjrzyj się teraz pełnej tabeli zawierającej Wyniki indeksu różnorodności religijnej w poszczególnych krajach [Tip: hold Ctrl and click a link to open it in a new tab. (Hide tip)] stworzonego przez Pew Research Centre.
Tabela jest najpierw wyświetlana w porządku alfabetycznym według krajów, można jednak kliknąć na nagłówki, aby wyświetlić ją w kolejności według wskaźnika różnorodności religijnej (RDI; Religious Diversity Index) lub proporcji poszczególnych religii. Przeanalizuj tabelę i zanotuj swoje przemyślenia na temat tego, dlaczego wymienione wyżej kraje europejskie uzyskały wysokie wyniki w zakresie tej oceny różnorodności. Zastanów się, w jaki sposób ich zróżnicowana przeszłość ukształtowała dzisiejszą różnorodność.
Discussion
Różnorodność religijna przybiera różne formy, co odzwierciedla historię poszczególnych regionów kontynentu europejskiego. Na przykład pod rządami Imperium Osmańskiego w okresie od XIV do XIX w. na Bałkanach osiedlali się muzułmanie, co oznacza, że w Bośni i Macedonii Północnej od dawna mieszkają liczne mniejszości muzułmańskie. Znacznie później, w połowie i pod koniec XX w., wielu muzułmanów wyemigrowało do krajów Europy Zachodniej z Azji Południowej, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Trendy migracyjne były często kształtowane przez historyczne powiązania kolonialne, na przykład z Azji Południowej do Wielkiej Brytanii i z Afryki Północnej do Francji.
Istnieją również mniejsze, ale istotne mniejszości wyznawców innych religii, zwłaszcza hindusów w Wielkiej Brytanii i Holandii oraz Żydów w Wielkiej Brytanii i Francji. Wysokie wyniki uzyskane przez kraje byłego Związku Radzieckiego – Estonię i Łotwę – ilustrują kolejny ważny wymiar: powszechną obecność osób, które nie identyfikują się z żadną religią. Jest to również coraz częstsze w Europie Zachodniej.
Historia stosunku Europejczyków do różnorodności religijnej, a nawet różnorodności w obrębie historycznie dominującej religii kontynentu (chrześcijaństwa) nie jest jednoznaczna. Istnieją liczne przykłady nietolerancji: wypędzenie muzułmanów z Hiszpanii pod koniec XV w., wojny religijne w XVI w., zniesienie przez katolickiego króla Francji Ludwika XIV w 1685 r. praw gwarantujących tolerancję wobec protestantów, przyznanej im przez jego dziadka Henryka IV w 1598 r., a także represje wobec wszystkich religii w Związku Radzieckim i jego państwach satelickich w XX wieku. Najbardziej skrajnym przykładem nietolerancji było ludobójstwo dokonane na większości europejskich Żydów podczas Holokaustu w latach 40. ubiegłego wieku.
Niemniej jednak projekt RETOPEA (a więc i niniejszy kurs) opiera się na założeniu, że świadome badanie przeszłości zarówno krajów europejskich, jak i pozaeuropejskich, może być dla nas źródłem także pozytywnych idei na temat tolerancji religijnej. Na przykład starożytny indyjski cesarz Aśoka pragnął, by „we wszystkich miejscach mieszkali ludzie z różnych grup wyznaniowych” (Mukherjee 1928, 149–150), szesnastowieczny król Polski Stefan Batory starał się zachować pokój religijny, mówiąc: „Królem jestem ludzi, nie sumienia” (Keckermannus, 1610), a ogłoszona w 2000 Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej zakazuje między innymi dyskryminacji ze względu na „religię lub przekonania” (Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000).
Równie ważna jak formalne deklaracje przywódców politycznych była jednak powszechna zdolność ludzi różnych religii do życia w pokoju obok siebie, niezależnie od żywionych przez ich przywódców aspiracji wobec tolerancji. Chociaż w wielu krajach takie współistnienie może ulec załamaniu, co często bywa tragiczne w skutkach, historia dowodzi, że pokój i współpraca są bardziej trwałe niż konflikty i prześladowania.
W roku 2018 ówczesna kanclerz Niemiec Angela Merkel zadeklarowała, że „tolerancja jest duszą Europy” (Parlament Europejski 2018). Rzeczywistość historyczna jest bardziej złożona, jednak jeżeli jej twierdzenie miałoby urzeczywistnić się w przyszłości, młodzi ludzie muszą rozumieć spuściznę przeszłości i wchodzić z nią w czynną interakcję. Powinni także być przygotowani do kwestionowania niewłaściwego wykorzystania historii, które może podsycać nietolerancję.