8.2 Mynegi rhif fel canran o un arall
Weithiau mae angen ichi ysgrifennu rhif fel canran o un arall. Rydych eisoes wedi ymarfer ysgrifennu rhif fel ffracsiwn o un arall; mae hyn yn datblygu’r gwaith ychydig yn fwy.
Enghraifft 1: Pa ganran sy’n fenywod?
Mae 21 o fenywod a 14 o ddynion mewn dosbarth. Pa ganran o’r dosbarth sy’n fenywod?
I weithio hyn allan, rydych yn dechrau trwy fynegi’r rhifau fel ffracsiwn. Yna rydych yn lluosi â 100 i’w fynegi fel canran.
Y fformiwla yw:
× 100
Yn yr achos hwn, mae 21 allan o gyfanswm o 35 o bobl yn fenywod, felly’r swm y byddem yn ei wneud yw:
× 100
Mae’r llinell ffracsiwn yn llinell rhannu hefyd, felly pe baech chi’n gwneud hyn ar gyfrifiannell, byddech yn gwneud:
21 ÷ 35 × 100 = 60%
Sut fyddech chi’n gweithio hyn allan heb gyfrifiannell?
Mae gwahanol ffyrdd o wneud y cyfrifiad. Dangosir dau ddull isod.
Dull 1
Rydych yn dechrau trwy luosi’r rhif top yn y ffracsiwn â 100. Bydd y rhif gwaelod yn aros yr un peth:
Nawr mae angen ichi ganslo’r ffracsiwn i lawr cymaint ag sy’n bosibl:
÷ top a gwaelod â 5 = , yna, ÷ top a gwaelod â 7 =
Mae unrhyw beth dros 1 yn rhif cyfan felly’r ateb yw 60.
Felly mae 60% o’r dosbarth yn fenywod.
Noder:Wrth ddefnyddio’r dull hwn, os ydych yn canslo cymaint ag sy’n bosibl ond nad ydych yn cael ateb sy’n fwy nag 1, bydd angen ichi rannu’r rhif top â’r rhif gwaelod i weithio allan yr ateb terfynol e.e. nid oes modd canslo’r ffracsiwn ymhellach, felly:
15 ÷ 4 = 3.75
Dull 2
Gyda’r dull arall caiff y ffracsiwn ei fynegi fel degolyn yn gyntaf ac yna ei drosi i ganran. Mae hyn yn golygu eich bod yn lluosi â 100 ar ddiwedd y cyfrifiad.
Gwerthodd atyniad lleol 150 o docynnau ar y gŵyl banc diwethaf. Talwyd y pris llawn am 102 ohonynt. Pa ganran o’r tocynnau a werthwyd fel rhai â chonsesiwn?
Gweithiwch allan nifer y tocynnau â chonsesiwn a werthwyd:
150 – 102 = 48
Ysgrifennwch nifer y tocynnau â chonsesiwn a werthwyd fel ffracsiwn o gyfanswm nifer y tocynnau a werthwyd:
Canslwch eich ffracsiwn i lawr:
÷ top a gwaelod â 6 =
Pan fyddwch yn methu â chanslo ymhellach, mae angen ichi rannu’r rhif top â’r rhif gwaelod i’w fynegi fel degolyn:
8 ÷ 25 = 0.32
Yn olaf, lluoswch yr ateb degol â 100 i’w fynegi fel canran:
0.32 × 100 = 32%
Felly gwerthwyd 32% o’r tocynnau am y pris â chonsesiwn.
Gweithgaredd 19: Mynegi rhif fel canran o un arall
Defnyddiwch y dull sydd orau gennych i gyfrifo’r atebion i’r canlynol. Rhowch atebion i ddau le degol lle bo’n briodol.
Awgrym: gwnewch yn siŵr eich bod yn defnyddio’r un unedau yn gyntaf.
Pa ganran:
a.o 1 kg yw 200 g?
b.o awr yw 48 munud?
c.o £6 yw 30c?
Ateb
a.1 kg = 1000 g
× 100 = 20%
b.1 awr = 60 munud
× 100 = 80%
c.£1 = 100 c
× 100 = 5%
Nofiodd Betsan 50 lap o bwll nofio 25 m yn ystod sesiwn nofio i elusen. Mae milltir yn 1600 m bron. Pa ganran o filltir nofiodd Betsan?
Ateb
50 × 25 = 1250 m
× 100 = 78.13% (i ddau le degol)
Mae myfyriwr yn cael y canlyniadau canlynol yn ei brofion diwedd blwyddyn:
| Mathemateg | Saesneg | Gwyddoniaeth | Celf | |
| Marc a gafwyd | 64 | 14 | 72 | 56 |
| Cyfanswm marciau posibl | 80 | 20 | 120 | 70 |
Cyfrifwch ei farc canran ar gyfer pob pwnc.
Ateb
Mathemateg: × 100 = 80%
Saesneg: × 100 = 70%
Gwyddoniaeth: × 100 = 60%
Celf: × 100 = 80%
Mae Siwan yn plannu blodau yn ei gwelyau blodau. Mae’n plannu 13 o flodau melyn, 18 o flodau gwyn a 9 o flodau coch. Pa ganran o’r blodau sy’n lliwiau ar wahân i wyn?
Ateb
Nifer y rhai nad ydynt yn wyn = 13 + 9 = 22
Cyfanswm nifer y blodau mae’n eu plannu = 13 + 18 + 9 = 40
× 100 = 55%
Bydd 55% o’r blodau yn lliwiau ar wahân i wyn.
Mae cymdeithas adeiladu’n codi £84 mewn llog ar fenthyciad o £1200 dros flwyddyn. Beth yw’r llog canrannol?
Ateb
× 100 = 7%
7% yw’r gyfradd llog.
Nesaf byddwch yn edrych ar newid canrannol. Gall hwn fod yn ddefnyddiol ar gyfer gweithio allan canran yr elw (neu golled) neu ganfod pa ganran mae gwerth eitem wedi cynyddu neu ostwng.