Geirfa

AS

Aelod o'r Senedd. AC neu Aelod Cynulliad yn flaenorol.

Bil y Farchnad Fewnol

il dadleuol yn ymwneud â Brexit a basiwyd gan Senedd y DU yn 2020. Nod y Bil oedd safoni rheoliadau ac atgyfnerthu marchnad fewnol y DU, h.y. y ffordd y caiff nwyddau eu symud rhwng pedair gwlad y DU. Gwrthodwyd y Bil gan Senedd Cymru a Senedd yr Alban, a chafodd ei feirniadu’n hallt gan sawl ffigwr a oedd o blaid datganoli.

Bil Cymru 2014

Y bil a wnaeth llawer o Gytundeb Dydd Gŵyl Dewi yn gyfraith. Yn benodol, yn dilyn pasio’r bil, gallai’r Cynulliad godi arian drwy drethi am y tro cyntaf erioed.

Bil Cymru 2016

Bil dadleuol a gafodd ei basio yn y pen draw i ffurfio Deddf Cymru 2017. Nododd hyn newid i fodel datganoli cadw pwerau, yn ogystal â datganoli etholiadau a rhai pwerau dros ynni.

Clymblaid enfys

Llywodraeth a ffurfiwyd o ASau o amrywiaeth o bleidiau. Bu sôn am greu clymblaid enfys rhwng Plaid Cymru, y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol yn dilyn etholiad 2007, ond ni ffurfiwyd clymblaid o'r fath.

Comisiwn Holtham

Y Comisiwn Annibynnol ar Ariannu a Chyllid i Gymru, a gadeirir gan yr economegydd Gerald Goltham ac a gomisiynwyd yn 2008. Honnodd y Comisiwn fod fformiwla Barnett yn hen ffasiwn ac y dylid datganoli rhai meysydd trethi.

Comisiwn Richard

Cafodd ei arwain gan yr Arglwydd Richard a’i gomisiynu gan Rhodri Morgan yn 2002. Argymhellodd adroddiad y comisiwn newidiadau i’r system etholiadol, strwythur y Cynulliad a phwerau deddfwyr yng Nghaerdydd.

Comisiwn Silk

Cafodd ei arwain gan Paul Silk a’i gomisiynu gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Cheryl Gillan, yn dilyn etholiad cyffredinol 2010. Canolbwyntiodd yr adroddiad cyntaf ar gyllid, a chanolbwyntiodd yr ail ar y Cynulliad. Galwodd y ddau adroddiad am fwy o ddatganoli i Gymru.

Comisiwn Thomas

Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, a gadeirir gan yr Arglwydd Thomas ac a gomisiynwyd gan Carwyn Jones yn 2017. Nododd y Comisiwn fod y system gyfreithiol bresennol yn siomi pobl yng Nghymru, gan argymell y dylid datganoli cyfiawnder yn ddeddfwriaethol i’r Cynulliad.

Cwango

Acronym ar gyfer ‘corff anllywodraethol lled-ymreolus’. Ymhlith yr enghreifftiau mae melin drafod Canolfan Genedlaethol Polisi Cyhoeddus Cymru a Llenyddiaeth Cymru.

Cymru'n Un

Deilliodd llywodraeth Cymru’n Un o glymblaid rhwng Llafur a Phlaid Cymru. Bu mewn grym rhwng 2007 a 2011, gyda Phrif Weinidog Llafur Cymru a Dirprwy Brif Weinidog Plaid Cymru.

Cytundeb Dydd Gŵyl Dewi

Cyhoeddiad polisi yn 2015 gan lywodraeth glymblaid y DU, gan arweiniad David Cameron. Nod y mwyafrif o’r argymhellion oedd atgyfnerthu’r setliad datganoli, ac roedd llawer ohonynt yn deillio’n uniongyrchol o ail adroddiad Comisiwn Silk.

Deddfwrfa

Cangen etholedig llywodraeth sy’n craffu ar y weithrediaeth ac yn pleidleisio ar gyfreithiau. Mae Senedd Cymru, Tŷ’r Cyffredin a Senedd UDA yn enghreifftiau o ddeddfwrfeydd.

Deddfwriaeth sylfaenol

Deddf a basiwyd gan senedd. Mae Deddf a basiwyd gan Senedd Cymru yn enghraifft o ddeddfwriaeth sylfaenol, felly hefyd Ddeddf Marchnad Fewnol y DU. Mae deddfwriaeth sylfaenol yn cynnwys adran sy’n pennu pa newidiadau y gellir eu gwneud i’r ddeddf gan is-ddeddfwriaeth.

Deddf Llywodraeth Cymru (2006)

Deddf a wahanodd y ddeddfwrfa a’r weithrediaeth yng Nghymru ac a alluogodd y Cynulliad i basio deddfwriaeth sylfaenol mewn 20 o feysydd.

Dull D’Hondt

System ar gyfer cyfrifo nifer y seddau a enillwyd mewn etholiad. Fe’i gelwir hefyd yn ‘gyfartaledd uchaf’.

Fformiwla Barnett

Y fformiwla sy’n pennu’r taliadau a wneir gan Lywodraeth y DU i lywodraethau Cymru a’r Alban. Mae’r fformiwla yn ystyried faint o arian sy’n cael ei wario yn Lloegr, graddau datganoli mewn meysydd penodol, e.e. iechyd ac addysg, a phoblogaethau perthynol y gwledydd.

Gorchymynion Cymhwysedd Deddfwriaethol

Darn o ddeddfwriaeth gyfansoddiadol a fyddai’n trosglwyddo pŵer deddfwriaethol o Senedd y DU i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Roedd yn rhaid i Orchmynion Cymhwysedd Deddfwriaethol gael eu cymeradwyo gan y Cynulliad, dau Dŷ Senedd y DU ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru.

Y Goruchaf Lys

Y llys apêl terfynol yn y DU ar gyfer achosion sifil ac achosion troseddol o Gymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon. Mae hefyd yn gwrando achosion o bwys cyfansoddiadol, gan gynnwys anghydfodau rhwng llywodraethau.

Gweithrediaeth

Cangen o lywodraeth sy’n pennu’r agenda polisi, gyda’r nod o sicrhau y caiff polisïau eu pasio gan y ddeddfwrfa. Mae Llywodraeth bresennol Cymru yn enghraifft o gorff gweithredol – cafodd hyn ei gwneud yn gyfraith gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006.

Gwrth-ddatganoli

Hefyd bod yn elyniaethus i ddatganoli Safbwynt gwleidyddol sy'n gwrthwynebu bodolaeth pwerau'r gweinyddiaethau datganoledig ac estyniad i'r pwerau hynny yn gyffredinol.

Is-ddeddfwriaeth

Darn o ddeddfwriaeth sy’n gwneud newidiadau i ddeddf. I ddechrau, dim ond is-ddeddfwriaeth y gallai Cynulliad Cenedlaethol Cymru ei phasio.

Prif Weinidog Cymru

Arweinydd Llywodraeth Cymru. Yn gyfrifol am bolisïau, penodi gweinidogion, cadeirio Cabinet Cymru, a chynrychioli Cymru gartref a thramor. Yn atebol i'r Senedd.

Senedd Cymru

Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn flaenorol. Caiff y senedd 60 o aelodau hon ei hethol bob pum mlynedd ac mae’n gyfrifol am ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.

Y Trydydd Sector

Y sector gwirfoddol a nid-er-elw, sy’n cynnwys elusennau a sefydliadau megis Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru.