7.3 Ffracsiynau o symiau
Gellir canfod ffracsiynau o symiau trwy ddefnyddio’ch sgiliau lluosi a rhannu. I weithio allan ffracsiwn o unrhyw swm, yn gyntaf rydych yn rhannu’r swm â’r rhif ar waelod y ffracsiwn – yr enwadur. Mae hwn yn rhoi 1 darn ichi.
Yna rydych yn lluosi’r ateb hwnnw â’r rhif ar dop y ffracsiwn – y rhifiadur.
Mae’n werth nodi yma os mai 1 yw’r rhif ar dop y ffracsiwn, ni fydd lluosi’r ateb yn ei newid, felly does dim angen y cam hwn. Edrychwch ar yr enghreifftiau isod.
Enghraifft: Rhannu â’r enwadur
Dull
I ganfod o 90 rydym yn gwneud 90 ÷ 5 = 18.
Gan mai 1 yw’r rhif ar dop y ffracsiwn, does dim angen lluosi 18 â 1 gan na fydd yn newid yr ateb.
Felly o 90 = 18.
Enghraifft: Lluosi â’r rhifiadur
Dull
I ganfod o 42 rydym yn gwneud 42 ÷ 7 = 6.
Mae hyn yn golygu bod o 42 = 6.
Gan eich bod eisiau o 42, yna rydym yn gwneud 6 × 4 = 24.
Felly o 42 = 24.
Dewch inni fynd nôl i’r siaced a’i phris gwreiddiol o £80, sydd yn y sêl gyda gostyngiad o. Sut ydych chi’n canfod faint mae’n ei gostio? Yn gyntaf, mae angen ichi ganfod o 80. I gyfrifo hyn, rydych yn gwneud:
£80 ÷ 5 = £16 ac yna £16 × 2 = £32
Mae hyn yn golygu eich bod yn arbed £32 ar bris y siaced. I ganfod faint byddwch yn ei dalu, mae angen ichi wneud £80 − £32 = £48.
Byddwch wedi ymarfer dod o hyd i ffracsiynau o symiau yn y cwrs Mathemateg Pob dydd 1, ond rhowch gynnig ar y gweithgaredd canlynol i’ch atgoffa’ch hun o’r sgil pwysig hwn.
Gweithgaredd 16: Canfod ffracsiynau o symiau
Gweithiwch allan y canlynol heb ddefnyddio cyfrifiannell. Gallwch ddefnyddio cyfrifiannell i wirio os oes angen, a chofiwch wirio’ch atebion yn erbyn ein hatebion ni.
Rydych yn ystyried prynu yswiriant tŷ ac eisiau cael y fargen orau. Rhowch y cynigion canlynol yn eu trefn, o’r rhataf i’r drutaf, ar ôl cymhwyso’r disgownt.
| Cwmni A | Cwmni B | Cwmni C |
|---|---|---|
£120 y flwyddyn | £147 y flwyddyn | £104 y flwyddyn |
Cynnig arbennig: gostyngiad o | Cynnig arbennig: gostyngiad o | Cynnig arbennig: gostyngiad o |
Ateb
Cwmni C yw’r rhataf:
o £104 = £104 ÷ 4 = disgownt o £26
£104 − £26 = £78
Cwmni A yw’r rhataf ond un:
o £120 = £120 ÷ 3 = disgownt o £40
£120 − £40 = £80
Cwmni B yw’r drutaf:
o £147 = £147 ÷ 7 × 2 = disgownt o £42
£147 − £42 = £105
Mae sinema’n gwerthu 2400 o docynnau dros benwythnos. Maen nhw’n adolygu’r gwerthiannau ac yn canfod bod o’r tocynnau wedi’u gwerthu i oedolion. Faint o docynnau a werthwyd i oedolion?
Ateb
Gwerthwyd 1600 o docynnau i oedolion:
2400 ÷ 3 = 800 i roi
2 × 800 = 1600 i roi
Mae coleg wedi codi o’i darged i godi £40 000 i elusen. Faint o arian mae angen i’r coleg ei godi i gyrraedd ei darged?
Ateb
Mae angen £16 000 i gyrraedd y targed.
40 000 ÷ 5 = 8000 i roi
8000 × 3 = 24 000 i roi (y swm a godwyd)
Ond mae’r cwestiwn yn gofyn faint mae ei angen i gyrraedd y targed, felly mae angen inni dynnu’r swm a godwyd o’r targed:
40 000 − 24 000 = £16 000
Nid yw gostyngiadau a chynigion arbennig bob amser yn cael eu hysbysebu gan ddefnyddio ffracsiynau. Weithiau, byddwch yn gweld hysbysebion yn nodi gostyngiad o 10% neu 15%. Maes cyffredin arall o fywyd pob dydd lle byddwn yn gweld canrannau yw pan fydd cwmnïau’n ychwanegu TAW o 20% i eitemau neu pan fydd bwyty’n ychwanegu ffi gwasanaeth o 12.5%. Mae’r adran nesaf yn edrych ar beth yw canrannau a sut i’w cyfrifo.
Crynodeb
Yn yr adran hon, rydych wedi:
dysgu sut i fynegi rhywfaint o faint ar ffurf ffracsiwn
dysgu sut i symleiddio ffracsiynau, ac wedi ymarfer gwneud hyn
adolygu’ch gwybodaeth am ganfod ffracsiynau o symiau.