Sgipio i'r cynnwys
Mynd i'r prif gynnwys

Hanes Blaenau Gwent

Diweddarwyd Dydd Mercher, 7 Gorffennaf 2021

Datblygwyd y ddwy astudiaeth hyn o hanes Blaenau Gwent gan gyfranogwyr mewn cyfres o weithdai hanes a gynhaliwyd gan brosiect BG REACH yng Nghanolfan Gymunedol Aberbîg yn ystod gwanwyn 2020.

Blaenau Gwent Trwy’r Oesau

Yn seiliedig ar drafodaethau a gynhaliwyd â grŵp Hanes BG REACH


Delwedd ragolwg o linell amser ‘Blaenau Gwent Through the Ages’ ar ffurf PDF.


Lawrlwytho Blaenau Gwent Trwy’r Oesau (Dogfen PDF970.7 KB)


Mae'r llinell amser hon yn seiliedig ar y pynciau a drafodwyd gan gyfranogwyr BG REACH mewn gweithdai ar hanes lleol yr ardal. Mae'n cynnwys llawer o'r ymadroddion a ddefnyddiwyd gan y rhai a oedd yn bresennol yn y sesiynau hynny, air am air. Drwy hyn, mae'n cynrychioli'r elfennau o hanes Blaenau Gwent sy'n bwysig i'r bobl sy'n byw yno.

Mae rhannau cynnar y llinell amser yn ymdrin â gwerth dwy fil o flynyddoedd o hanes mewn pum sleid, o chwedlau lleol am gymeriad chwedlonol Bendigeidfran i oresgyniad y Rhufeiniaid a'r Normaniaid i eglwys 800 mlynedd oed Illtud Sant yn Llanhiledd. Mae'r sleidiau hyn yn ffordd wych o gwmpasu hanes cenedlaethol a lleol, gan nodi buddugoliaethau brenhinoedd Gogledd Cymru Gruffydd ap Cynan ac Owain Gwynedd cyn troi at ystyried bywydau beunyddiol trigolion Blaenau Gwent yn yr oesoedd canol.

Ymdrinnir yn fanylach â 250 mlynedd olaf hanes yr ardal dros saith sleid, gyda phwyslais ar y chwyldro diwydiannol a'i ganlyniadau. Mae'r llinell amser yn awgrymu mai datblygiad diwydiant, a'i effaith ar ddwysedd y boblogaeth, ffyrdd o fyw a'r dirwedd ei hun, a lywiodd y cymunedau a welir ym Mlaenau Gwent heddiw. Mae sleid ar wahân i'r diwydiant dur a'r diwydiant glo, ond yn y ddwy achos, daw'r stori i ben yn ddirybudd wrth i'r gweithfeydd dur a'r pyllau glo gael eu cau ar ddiwedd yr ugeinfed ganrif.

Mae'r sleidiau olaf yn olrhain rhai o brif uchafbwyntiau ac isafbwyntiau 75 mlynedd diwethaf hanes yr ardal. Rydym yn symud o rôl hollbwysig Cymdeithas Cymorth Meddygol Gweithwyr Tredegar fel model ar gyfer sefydlu'r GIG i streic aflwyddiannus y glöwyr rhwng 1984 a 1985. Mae'r pynciau hyn yn adlewyrchu cysylltiad cryf yr ardal â hunaniaeth dosbarth gweithio ac undod cymunedol. Mae'r ffaith bod y digwyddiadau hyn yn rhan mor bwysig o'r llinell amser yn awgrymu ymrwymiad parhaus i'r wleidyddiaeth adain chwith a'u llywiodd. Mae pwysigrwydd menywod fel conglfeini cymdeithas, yn enwedig mewn cyfnodau o adfyd, hefyd yn amlwg.

Mae'r sleid olaf yn edrych ar Gofeb Glofa'r Chwe Chloch i'r rhai a gollodd eu bywydau yn nhrychineb Glofa'r Chwe Chloch. Cafodd ei dadorchuddio yn 2010, bron ddegawd ers i'r safle gwaith dur olaf ym Mlaenau Gwent gau, a dros ddau ddegawd ers i'r pwll glo olaf gau. Mae ymdeimlad o ddeuoliaeth teimlad yn y disgrifiad o natur yn dychwelyd i'r cymoedd yma; edifeirwch am yr hyn a gollwyd drwy ddad-ddiwydiannu, ond cydnabyddiaeth hefyd fod rhywbeth o bosibl wedi'i ennill hefyd.

'Pit Ponies in Britain'

Gan Katharine Marquis


Delwedd ragolwg o ‘Pit Ponies in Britain’ ar ffurf PDF.


Lawrlwytho 'Pit Ponies in Britain' (Dogfen PDF1.3 MB)


Dyma draethawd byr ond manwl ar y defnydd o ferlod mewn pyllau glo, gan yr hanesydd lleol Katharine Marquis. Er bod Katharine yn cyfeirio at Brydain gyfan yn ei thrafodaeth, mae'n canolbwyntio'n benodol ar Gymoedd Gwent, gan gyfeirio at byllau glo Blaenafon, Pont-y-pŵl a Senghennydd. Mae'n rhoi darlun diddorol o gloddio yn yr oes ddiwydiannol o safbwynt anarferol a theimladwy. Mae llawer o'r delweddau a ddefnyddir yn dangos mewn ffordd rymus yr hyn a ddioddefodd yr anifeiliaid hyn.


BG REACH exhibition logo / Logo arddangosfa BG REACH

Mae'r dudalen hon yn rhan o arddangosfa ar-lein Blaenau Gwent REACH.

Ffilm a sain | Ysgrifennu creadigol | Celf weledol

Straeon digidol | Hanes Blaenau Gwent | Ynglŷn â'r prosiect hwn

 

Dewch yn fyfyriwr gyda’r Brifysgol Agored

Sgorau a Sylwadau

Rhannu'r cwrs am ddim hwn

Gwybodaeth hawlfraint

Hepgor Graddau y Cwrs

Am ragor o wybodaeth, edrychwch ar ein cwestiynau cyffredin a all roi'r cymorth sydd ei angen arnoch chi.

Oes gennych chi gwestiwn?