အခန်း ၁ ။ စာပေနှင့်အနုပညာ မူပိုင်ခွင့်ဆိုသည်မှာ အဘယ်နည်း။

မိတ်ဆက်

'ဒါကို အသုံးပြုလို့ရလား [Tip: hold Ctrl and click a link to open it in a new tab. (Hide tip)] 'ကို UK Aid က ရန်ပုံငွေ ထောက်ပံ့သော SPHEIR အစီအစဉ် spheir.org.uk ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်သည့် TIDE စီမံကိန်းအတွက် Visual Thinkery က ဖန်တီးခဲ့ပြီး CC BY 2.0 လိုင်စင်တင်ထားပါသည်။

စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဆိုသည်မှာ အဘယ်နည်း၊ မူပိုင်ခွင့်က မည်သည့်အတွက်ကြောင့် အရေးကြီးပါသနည်း။

စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်သည် စာအုပ်များ၊ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ သုတေသနဆောင်းပါးများ၊ ဂီတနှင့် အနုပညာတို့ကဲ့သို့ လူတို့ တီထွင်ဖန်တီးလိုက်သည့် လက်ရာများအား အသုံးပြုပုံကို ထိန်းညှိပေးသည့် ဥပဒေနယ်ပယ်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်သည် မူလလက်ရာရှင်တစ်ဦးကို သီးသန့်အခွင့်အရေးများဖြင့် အကာအကွယ်ပေးထားသည့်အတွက် သတ်မှတ် အချိန်ကာလတစ်ခုအတွင်း ၎င်း၏လက်ရာများကို အခြားသူများက မူပွားခြင်း နှင့် ပြောင်းလဲခြင်းတို့ကို တားမြစ်နိုင်စွမ်း ရှိစေသည်။ တစ်နည်းဆိုရလျှင် စာပေနှင့်အနုပညာ မူပိုင်ခွင့်ဥပဒေသည် မည်သူကို ကူးယူခွင့်ပြုပြီး တခြားမည်သူနှင့် မျှဝေခွင့်ပြုသည်ကို တင်းကြပ်စွာထိန်းချုပ်ပါသည်။

စာပေနှင့်အနုပညာ မူပိုင်ခွင့်ဥပဒေသည် ကျွန်တော်တို့ သတိပြုမိသည်ဖြစ်စေ၊ မပြုမိသည်ဖြစ်စေ ဘဝ၏ကဏ္ဍအများအပြားအပေါ် သက်ရောက်မှုရှိသည့် အရေးပါသည့်ဥပဒေနယ်ပယ်တစခု ဖြစ်သည်။ စာပေနှင့်အနုပညာ မူပိုင်ခွင့်ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင်မရှိသည့် (ထိတွေ့ကိုင်တွယ်နိုင်သော စာအုပ်တစ်အုပ်ကို ဖတ်ရှုခြင်းကဲ့သို့) လုပ်ရပ်မျာ ဥပမာ ထိုစာအုပ်ကို အင်တာနက်ပေါ်တွင် မျှဝေရန် နည်းပညာကို အသုံးပြုလျှင် မူပိုင်ခွင့်ဖြင့်ထိန်းချုပ်လာပါသည်။ အင်တာနက်ပေါ်တွင် ကျွန်တော်တို့ လုပ်သမျှအရာအားလုံးနီးပါးတွင် ကူးယူရခြင်းပါဝင်နေသဖြင့် မူပိုင်ခွင့်သည် နေ့စဉ်ဘဝ၏ ပုံမှန်လက္ခဏာရပ်တစ်ခုဖြစ်နေပါသည်။

မူပိုင်ခွင့်ဖြင့် ထိန်းချုပ်ထားသည့် လူသားတို့၏ ဖန်တီးမှုများ ကို ကြည့်ရှုအသုံးပြုရန်၊ မျှဝေရန်နှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရန် အခွင့်အလမ်းကို အင်တာနက်က ကျွန်တော်တို့ကို မကြုံဖူးသည့် အတိုင်းအတာဖြင့် ပေးအပ်ထားပါသည်။ သို့သော် ဒစ်ဂျစ်တယ်နည်းပညာကြောင့် ရရှိလာသည့် မျှဝေနိုင်စွမ်းများက ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေများတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် တားမြစ်ချက်များနှင့် ဆန့်ကျင်အားပြိုင်နေပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၂၀၁၉ ခုနှစ် မေလ၌အတည်ပြုခဲ့သော စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေ အသစ်တစ်ရပ်ရှိကြောင်း သတိပြုမိပါလိမ့်မည်။ ယခုအခန်းတွင်

• စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေအသစ်၏ နောက်ခံအကြောင်းကို ရှင်းပြထားပါသည်။
• အခြားသော ဒေသဆိုင်ရာနှင့်နိုင်ငံတကာဆိုင်ရာမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေများနှင့်နှိုင်းယှဉ်ပြီး စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေကို စူးစမ်းလေ့လာထားပါသည်။
• အဆင့်မြင့်ပညာရေးအတွက် မူပိုင်ခွင့်ဥပဒေအသစ်၏ အကျိုးဆက်ကို စူးစမ်းလေ့လာထားပါသည်။

အခန်း ၂ တွင် အများပြည်သူပိုင်နေရာ (Public Domain) ရှိ အရင်းအမြစ်များဟုခေါ်သည့် မူပိုင်ခွင့်နှင့်အကျုံးမဝင်တော့သည့် ဖန်တီးမှုလက်ရာများအကြောင်းကို ဆွေးနွေးသွားမည့်အပြင် Creative Commons အကြောင်းကိုလည်း မိတ်ဆက်ပေးသွားပါမည်။ မူလလက်ရာရှင်တစ်ယောက် ၏ မိမိ၏ဒစ်ဂျစ်တယ်လက်ရာများကို ကမ္ဘာအနှံ့မျှဝေနိုင်စွမ်းနှင့် မူပိုင်ခွင့်ထိန်းညှိမှုတို့အကြားမှ အဆင်မပြေဖြစ်နေမှကို ကူညီဖြေရှင်းပေးနိုင်ရန် အတွက် Creative Commons ကိုဖန်တီးခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ အစဉ်အလာဖြစ်သော "အခွင့်အရေးများ အားလုံးကို ထိန်းသိမ်းထားသည် (All rights reserved)" ဆိုသည့် မူပိုင်ခွင့်သည် ဖန်တီးထုတ်လုပ်ထားသည့် လက်ရာတစ်ခုကို မူပွားခွင့်နှင့် မှီငြမ်းဲခွင့်များအားလုံးကို မူလလက်ရာရှင် သို့မဟုတ် ဖန်တီးသူကသာ လုပ်ခွင့်ရှိနေခြင်းဖြစ်သည်။ (ယင်းသို့အကာအကွယ်ပေးမှုတွင် ခြွင်းချက်အချို့ရှိပါသည်။ ၎င်းတို့ကို ရှေ့တွင် လေ့လာရမည်ဖြစ်သည်။) Creative Commons လိုင်စင်များသည် စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်နှင့် ပတ်သက်လုပ်ဆောင်ပြီး 'အခွင့်အရေးတချို့ကို ထိန်းသိမ်းထားသည် (some rights reserved) ' ဆိုသောပုံစံဖြင့် မူလလက်ရာရှင်တစ်ဦး သို့မဟုတ် ဖန်တီးသူတစ်ဦးက အချို့အခြေအနေများ၌ အများပြည်သူတို့အား ၎င်းတို့၏ဖန်တီးမှုကို ပြန်သုံးခွင့် ပေးနိုင်စေပါသည်။

Creative Commons လိုင်စင်၏အသုံးဝင်ပုံကိုနားလည်ရန် စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်အကြောင်းကို အခြေခံအားဖြင့် နားလည်ထားဖို့ အရေးကြီးပါသည်။

ယခုအခန်းတွင် အပိုင်း ၄ ပိုင်းရှိသည်။

• ၁.၁။ စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်အခြေခံများ
• ၁.၂။ မြန်မာနိုင်ငံ စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေ
• ၁.၃။ စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဆိုင်ရာ နိုင်ငံတကာ လက္ခဏာများ
• ၁.၄။ စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်၏ ခြွင်းချက်များနှင့် အကန့်အသတ်များ

ဤအခန်းတွင် ပါဝင်သော သို့မဟုတ် ချန်လှပ်ထားခဲ့သော စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့် ဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာများကို ထပ်မံလေ့လာလိုလျှင် နောက်ထပ် အရင်းအမြစ်များ တွင် လေ့လာနိုင်ပါသည်။

Creative Commons လိုင်စင်များနှင့် အများပြည်သူပိုင်နေရာ (Public Domain) ဆိုင်ရာအထောက်အကူများ အသက်ဝင်ရန် စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်အပေါ် မူတည်နေသည့်အတွက် ယခုအခန်းက အရေးကြီးပါသည်။ အခန်း ၁ တွင် Creative Commons လိုင်စင်များအလုပ်လုပ်ပုံကို နားလည်ရန် အရေးအကြီးဆုံးဖြစ်သည့် အခြေခံသဘောတရားများကို ခြုံငုံသုံးသပ်ကြမည်ဖြစ်သည်။ စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဆိုင်ရာ လက္ခဏာအချို့မှာ တစ်ကမာ္ဘလုံးတွင် တူညီကြသော်လည်း စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဆိုင်ရာ ဥပဒေများမှာမူ တစ်နိုင်ငံနှင့် တစ်နိုင်ငံ မတူညီကြပါ။ တခါတရံ သိသာစွာကွဲလွဲနေကြပါသည်။

ယခုအခန်းတွင် ပါဝင်သော အချက်အလက်များက ပြည့်စုံရန် သို့မဟုတ် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ ရှုပ်ထွေးသော မူပိုင်ခွင့်ဆိုင်ရာ ့ လက္ခဏာများအားလုံးကို ရှင်းပြရန် ် မရည်ရွယ်ပါ။ အခြေအနေတစ်ခုတွင် လိုင်စင်များ ို အလုပ်လုပ်ပုံအပေါ် သက်ရောကနိုင်သည့် စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်ဆိုင်ရာ လက္ခဏာရပ်တိုင်းကိုကိုပင် ရှင်းပြရန် မရည်ရွယ်ပါ။ မြန်မာနိုင်ငံ စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့် ဥပဒေဆိုင်ရာ ဖော်ပြချက်သည် အချက်အလက်ဆိုင်ရာ ရည်ရွယ်ချက်မျှသာဖြစ်ပြီး ဥပဒေအကြံပြုချက်များမပါဝင်ပါ။