လွတ်လပ်စွာရယူသုံးစွဲနိုင်ခြင်း (open access) ဆိုသည်မှာ အဘယ်နည်း။
Budapest Open Access Initiative [Tip: hold Ctrl and click a link to open it in a new tab. (Hide tip)] က open access (OA)ကို အောက်ပါအတိုင်းဖွင့်ဆိုပါသည်:
အများပြည်သူသုံးအင်တာနက်ပေါ်တွင် [အခမဲ့] ရရှိနိုင်ပြီး မည်သည့်သုံးစွဲသူကိုမဆို [သုတေသန] ဆောင်းပါးများ၏ စာသားအပြည့်အစုံကို ဖတ်ခြင်း၊ ဒေါင်းလုတ်ရယူခြင်း၊ မူပွားခြင်း၊ ဖြန့်ဖြူးခြင်း၊ ပုံနှိပ်ခြင်း၊ ရှာဖွေခြင်း (သို့) လင့်ခ်ပေးခြင်း၊ အင်တာနက်စာမျက်နှာတွင် ရည်ညွှန်းရန် ရှာဖွေခြင်း၊ ဆော့ဖ်ဝဲအတွင်းသို့ အချက်အလက်ဒေတာအဖြစ်သွင်းခြင်း၊ (သို့) ဥပဒေနှင့် ညီညွတ်သော တခြားမည်သည့် ရည်ရွယ်ချက်အတွက်မဆို အသုံးပြုခြင်းတို့ကို အင်တာနက် ချိတ်ဆက်ရာတွင် သီးခြားခွဲထုတ်၍မရသောအခြားကိစ္စရပ် များမှလွဲ၍ ငွေကြေးဆိုင်ရာ၊ ဥပဒေဆိုင်ရာ (သို့) နည်းပညာဆိုင်ရာ အတားအဆီးများမပါဝင်ဘဲ ခွင့်ပြုထားခြင်း မူပွားခြင်းနှင့်ဖြန့်ဖြူးခြင်းတို့အပေါ် တစ်ခုတည်းသောကန့်သတ်ချက်နှင့် ဤနယ်ပယ်တွင် စာပေနှင့်အနုပညာမူပိုင်ခွင့်၏ တစ်ခုတည်းသောအခန်းကဏ္ဍသည် မူလလက်ရာရှင်များကို ၎င်းတို့၏လက်ရာများ၏ တည်တံ့ခိုင်မြဲမှုအား ထိန်းချုပ်ခွင့်ပေးခြင်းနှင့် သင့်တော်စွာအသိအမှတ်ပြုခံရစေရန် နှင့် ရည်ညွှန်းခံရစေရန် အခွင့်အရေး ပေးခြင်းတို့ဖြစ်သင့်ပါသည်။
OA နမူနာပုံစံ တစ်ခု၏ အရေးပါသောအစိတ်အပိုင်းများတွင် ပါဝင်သည်မှာ -
- မူပိုင်ခွင့်အားထိန်းသိမ်းထားသောမူလလက်ရာရှင်များ သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ အဖွဲ့အစည်းများ
- ပိတ်ပင်တားမြစ်သောကာလ မရှိဘဲ ထုတ်ဝေမှုများကို ချက်ချင်း အခမဲ့ ရယူနိုင်ခြင်း
- ထုတ်ဝေမှု သို့မဟုတ် သုတေသန ရေးသားလုပ်ဆောင်မှုတစ်ခုတွင် Creative Commons လိုင်စင်တစ်ခု ထည့်သွင်းခြင်း၊ CC BY လိုင်စင်သုံးလျှင် ပိုကောင်းသည်။
- ဖြစ်နိုင်သည့်အခါနှင့် သုတေသနလုပ်ငန်းစဉ်အတွင်း မည်သည့် ပါဝင်လုပ်ဆောင်သူများနှင့်မဆို သဘောတူသည့်အခါ ဆောင်းပါးနှင့်အတူ သုတေသန အချက်အလက်များကို မျှဝေခြင်း
ယခုဖော်ပြပါ Piled Higher နှင့် Deeper (PhD Comics) ၏ ‘Open access explained!’ (အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့်) ဗီဒီယိုကို ကြည့်ပါ။