4.7 Cynhwysiant gwledig
Yn 2021 roedd y boblogaeth wledig yn y Deyrnas Unedig tua 16%. Yn y ddelwedd isod, gallwch weld bod bron 82% o Gymru yn cael ei alw’n wledig, gyda thua 32% o’r boblogaeth yn byw mewn ardaloedd gwledig.
Ffigwr 18: Teipoleg ardaloedd yn y Gymru wledig yn defnyddio dosbarthiadau ONS o fath o anheddiad a lleoliad
Mae gweithio hybrid o bosibl yn cynnig cyfleoedd i bobl sy’n byw mewn ardaloedd gwledig i gael swyddi a oedd unwaith ar gael i’r rhai oedd yn byw mewn trefi mawr neu ddinasoedd yn unig.Wrth i sefydliadau ddefnyddio dulliau gwaith mwy hyblyg, mae llawer o ffactorau sydd angen eu hystyried i sicrhau profiad cyfartal a theg, gan gynnwys ystyried cost a dichonolrwydd cymudo cynaliadwy. Gall y mynediad at gludiant cyhoeddus fod yn gyfyngedig a gall rhai pobl fod â statws economaidd isel.
Mae’r seilwaith digidol mewn ardaloedd gwledig yn aml yn llai datblygedig, felly gall hynny effeithio ar y gallu i weithio’n effeithiol o bell. Mae cymunedau gwledig yn dod o hyd i ffyrdd blaengar o ymdrin â hyn fel Prosiect Cynhwysiant Digidol Llanofer, [Tip: daliwch Ctrl a chliciwch dolen i'w agor mewn tab newydd. (Cuddio tip)] i ddefnyddio neuaddau pentref i gynnig mynediad at well darpariaeth band eang, cynyddu ymwybyddiaeth ddigidol a sgiliau digidol yn y gymuned, ochr yn ochr â defnyddio canolfannau cydweithio a archwiliwyd yn gynharach yn y cwrs.
Yn y fideo isod mae’r Athro Michael Woods – Cyd-gyfarwyddwr, Canolfan Gwleidyddiaeth a Chymdeithas Cymru – Prifysgol Aberystwyth, sy’n un o gyd-awduron yr adroddiad tystiolaeth Y Weledigaeth Wledig i Gymru, yn esbonio’r ystyriaethau o ran cynhwysiant gwledig.
Download this video clip.Video player: hyb_1_2022_sep119_rural_inclusion_michael_woods_compressed.mp4
Transcript
MICHAEL WOODS:
Lluniwyd y Weledigaeth ar gyfer Cymru Wledig fel rhan o brosiect mwy o'r enw ROBUST, sef prosiect Ewropeaidd, lle rydym yn edrych ar ryngddibyniaethau trefol a gwledig. Ac rydym yn gweithio gyda'r naw awdurdod lleol gwledig yn bennaf yng Nghymru, a gafodd eu harwain mewn gwirionedd gan eu buddiannau a'r hyn roedden nhw eisiau ei wneud. A'r hyn a wnaethom yn y Weledigaeth Wledig honno oedd gosod naw maes blaenoriaeth ar gyfer polisi gwledig i'r dyfodol yng Nghymru. Ac rydym wedi cynnwys pethau fel uwchsgilio'r boblogaeth, datblygu seilwaith, adfywio trefi bach, adeiladu cyfoeth a gwydnwch y gymuned, a rhai eraill hefyd.
Mae'n bwysig meddwl am gynhwysiant gwledig oherwydd mae rhyw draean o'r boblogaeth yng Nghymru'n byw mewn ardaloedd gwledig. Felly, mae gennym ddiddordeb mewn datblygu unrhyw fath o wasanaeth i'r cyhoedd neu feddwl am sut rydym yn mynd i'r afael ag anghydraddoldebau, sut rydym yn mynd i'r afael â materion yn ymwneud ag addysg ac yn y blaen. Mae angen i ni feddwl am driniaeth gyfartal rhwng y rhai sy'n byw mewn ardaloedd gwledig a threfol, ond hefyd am anghydraddoldebau yn yr ardal wledig honno.
Felly mae'r gwahaniaethau yng Nghymru wledig yn ddeublyg-- ceir profiadau gwledig daearyddol gwahanol yng Nghymru. Er enghraifft, os ydych yn byw mewn ardal gymharol hygyrch yn agos at yr M4, yn agos at yr A55, cewch fynediad gwell i ddinasoedd ac ardaloedd trefol a'r gwasanaethau a'r cyfleusterau sydd ganddynt na'r rhai sy'n byw mewn ardaloedd llawer mwy anghysbell ym mynyddoedd Cambria neu Eryri dyweder. A cheir gwahaniaeth hefyd rhwng a ydych yn byw yn un o drefi bach Cymru wledig neu mewn cefn gwlad mwy agored.
Wrth gwrs, mae gennym hefyd wahaniaeth diwylliannol mewn rhannau mawr o ogledd a gorllewin Cymru, mae'r Gymraeg yn arwyddocaol, ond nid cymaint mewn rhannau o Sir Fynwy neu Bowys, dyweder. Ac rwy'n credu bod hynny'n adeiladu dimensiwn arall i gymeriad bywyd yn yr ardaloedd hynny, y ffordd y mae pobl yn meddwl am eu lle, y pwysigrwydd a roddir i hynny a phrofiad mynediad i wasanaethau a bywyd diwylliannol yn y cymunedau hynny.
Ond mae yna hefyd ail ddimensiwn i feddwl am anghydraddoldebau yng Nghymru wledig, sef anghydraddoldebau cymdeithasol. Yn aml, rwy'n credu bod yna dybiaeth yn gyffredinol fod ardaloedd gwledig yn fwy ffyniannus nag ardaloedd trefol neu fod ganddynt lai o dlodi. Yn sicr, rydym yn credu bod tlodi i'w weld yn fwy mewn ardaloedd mwy trefol. Rydym yn gweld creithiau dad-ddiwydiannu, gallwch weld pocedi o dlodi mewn rhai cymdogaethau ac ystadau efallai.
Mae hynny i gyd yn llai amlwg mewn ardaloedd gwledig, ond nid yw hynny'n golygu nad yw tlodi'n bodoli. Yn wir, mae'n debygol bod mwy na thraean o'r boblogaeth wledig yn cael trafferth mewn rhyw ffordd i dalu am gostau byw, yn enwedig gyda'r cynnydd mewn costau ar hyn o bryd. Un o'r prif dueddiadau rydym yn ei weld ar hyn o bryd wrth i ni ddod allan o'r pandemig yw bod yna sifft tuag at fwy o weithio o bell o ganlyniad i'r pandemig lle roedd pobl yn gweithio gartref. Ac ynghlwm â hynny mae gwerthfawrogiad ar ran pobl sef, gan eu bod yn gweithio o gartref, maen nhw'n cael eu clymu'n llai â gweithle penodol, yn cael eu clymu'n llai â byw yn agos at y gweithle.
Ac felly, mae'r diddordeb mewn byw mewn ardaloedd gwledig ar gynnydd. Mae hynny'n cynnig posibiliadau penodol i leoedd fel Cymru wledig. Er enghraifft, gall ddod yn haws i gadw pobl iau yng Nghymru wledig, neu alluogi pobl sydd â theuluoedd ifanc i ddychwelyd i gymunedau. Gallai helpu i fynd i'r afael â rhai o broffiliau oedran anghyfartal rhai cymunedau gwledig, i gael mwy o bobl o'ch cwmpas er mwyn cefnogi gwasanaethau lleol.
Felly, mae rhai pobl yn gweld buddiannau cadarnhaol y duedd honno'n dod trwodd, ond ceir pryderon hefyd. Er enghraifft, ceir pryderon y bydd diddordeb mewn byw mewn ardaloedd gwledig yn helpu i barhau i chwyddo prisiau tai. Gall hynny wedyn gynyddu'r gystadleuaeth am waith i weithwyr, cyflogeion mewn llawer o rannau o Gymru wledig. Mewn gwirionedd, mae'n bosibl na all busnesau lleol gystadlu â'r cyflogau a gynigir gan gwmnïau a sefydliadau cenedlaethol, rhyngwladol mwy o faint i weithio o bell.
Ond ceir heriau hefyd wrth edrych ar bobl iau. Felly, ceir tuedd gyffredinol o bobl ifanc yn mudo allan o bob rhan o Gymru wledig. A chaiff hynny ei gymell yn rhannol yn sgil mynediad i gyfleoedd cyflogaeth addas. Caiff ei gymell yn rhannol gan fynediad i dai fforddiadwy. Caiff ei gymell yn rhannol gan ddymuniad i gael profiad o'r byd ehangach, byw mewn lle mwy trefol a'r cyfleoedd diwylliannol a ddaw yn sgil hynny. Ond wrth i ni ddechrau archwilio trwy'r grŵp hwnnw o bobl iau, rydym hefyd yn gweld rhai gwahaniaethau o ran rhywedd sy'n dechrau dod allan.
Felly ar y cyfan, mae menywod ifanc yn fwy tebygol o symud i ffwrdd o ardaloedd gwledig na dynion ifanc. Ac efallai bod hynny'n ymwneud â'r math o gyfleoedd sydd ar gael yn y gweithle lleol. Gallai fod rhesymau eraill. Ond mae'n creu gwahaniaeth clir, sy'n bodoli. Ac mae'n golygu bod gennym grŵp, efallai'n benodol-- i ddewis gair gwell-- dynion sydd ar ôl neu arhoswyr, dynion ifanc sy'n aros yn yr ardaloedd gwledig hynny. Gall hynny fod o ddewis. Mae hynny'n cynnwys yn aml ddynion ifanc y mae disgwyl iddynt etifeddu fferm neu weithio ar fferm neu fynd i fusnes teuluol lleol arall.
Yn y grŵp hwnnw, mwy o ddiddordeb ymhlith dynion ifanc mewn cymunedau gwledig o gymharu â menywod ifanc i ddechrau eu busnesau eu hunain neu i fod yn hunangyflogedig. Felly yr hyn y gwnaethom ei ganfod yn yr arolwg oedd bod bron i draean o ddynion ifanc wedi dweud mai eu hamgylchedd gweithio delfrydol fyddai rhedeg eu busnes eu hunain neu weithio iddyn nhw eu hunain. Ac wrth gwrs, mae hynny'n ganfyddiad diddorol iawn. Ond mewn gwirionedd, mae'n pwyntio at y ffaith y gallai mwy o gefnogaeth am entrepreneuriaeth ymhlith pobl ifanc fod yn un ffordd o gadw mwy o bobl ifanc mewn ardaloedd gwledig.
Ond wedyn, mae angen i ni feddwl am y gofynion ychwanegol ar gyfer hynny. Ac mae hynny'n dod yn ôl i'r gofynion ar gyfer addysg a hyfforddiant, nid yn unig mewn sgiliau priodol, ond hefyd mewn gweithgarwch entrepreneuraidd, wrth redeg busnes. Mae'n golygu meddwl am y ffordd rydym yn cefnogi sgiliau digidol y carfanau hynny a sut rydym yn galluogi busnesau newydd i gael mynediad i'r technolegau digidol priodol sydd eu hangen arnynt i redeg y ffordd honno.
Mae'n bosibl y bydd heriau, anawsterau o wneud pethau ar eich pen eich hun, yn enwedig mewn cymunedau gwledig llai o faint. Ac rydym yn gweld tystiolaeth o broblemau iechyd meddwl gan ddynion sy'n byw mewn ardaloedd gwledig. Cafwyd pryderon penodol yn ymwneud â iechyd meddwl yn y gymuned ffermio. Ond rwy'n credu bod hynny'n ymestyn i sectorau economaidd eraill yn ogystal. Yn aml, gall y disgwyliadau a roddir ar ffermwyr ac eraill sy'n rhedeg eu busnesau eu hunain, a hynny'n aml dan amgylchiadau economaidd heriol mewn cymunedau bach, y diffyg rhwydweithiau cymorth drwy gymheiriaid neu drwy sefydliadau ehangach yn y cymunedau gwledig hynny, ddigwydd heb i neb sylwi
Ac rwy'n credu bod pryder cynyddol o ran hynny, a'r angen i gynnig cymorth. Ac eto, gall technolegau digidol roi rhan o'r ateb i hynny. Ceir cynlluniau sy'n edrych, er enghraifft, ar ddefnyddio ffonau clyfar fel ffyrdd o greu rhwydweithiau a cheisio denu pobl sy'n gweithio ar eu pen eu hunain mewn mannau gwledig ac anghysbell i rwydweithiau ehangach, creu clymau cymdeithasol, cael mynediad i gyfleusterau drwy hynny. Felly, unwaith eto, gall technolegau digidol fod yn rhan o'r ateb i hynny, ond byddant ond yn gweithio os oes signal, os oes cysylltiad band eang i wneud y cysylltiad hwnnw.
Wrth i ni ddod allan o'r pandemig, un o'r tueddiadau rydym yn ei weld yw bod yna sifft barhaol tuag at weithio o bell. A gall hynny fod yn eithaf arwyddocaol. Felly, yn 2011, dim ond rhyw un o bob 10 cyflogai yng Nghymru wledig oedd yn gweithio gartref. Mae gan Lywodraeth Cymru bellach darged o anelu at gael 30% o weithlu Cymru i weithio gartref. Ac wrth gwrs, wrth i bobl weithio gartref, maen nhw'n llai dibynnol ar fod yn agos at y gweithle. Ac felly, maen nhw'n sylweddoli bod ganddynt fwy o hyblygrwydd o ran ble y gallant fyw. Ac i lawer o bobl, mae hynny'n troi'n ddiddordeb i symud i gymunedau gwledig.
Nawr, mae gan hynny ganlyniadau cadarnhaol a negyddol o bosibl i Gymru wledig. Yr elfen gadarnhaol yw bod yna bosibilrwydd y gallai helpu i gadw mwy o bobl iau yng Nghymru wledig drwy greu mwy o gyfleoedd gwaith. Gall helpu teuluoedd iau i ddychwelyd i Gymru wledig, i ymgartrefu mewn rhai pentrefi gwledig, y mae eu proffiliau oedran wedi'u hystumio i ryw raddau. Bydd yn golygu mwy o bobl mewn trefi bach a chymunedau gwledig yn ystod y dydd, gan helpu i gefnogi siopau a gwasanaethau lleol.
Felly dyna'r elfennau cadarnhaol i'r sifft honno o bosibl. Fodd bynnag, ceir pryderon hefyd y bydd diddordeb cynyddol mewn symud i ardaloedd gwledig yn helpu i chwyddo prisiau tai yng Nghymru wledig. Felly, rwy'n meddwl yn ehangach o ran y ffyrdd y bydd gweithwyr gwahanol gydag anghenion gwahanol yn cael mynediad i rai o'r buddiannau, gellir dadlau, y buddiannau o weithio o bell a gweithio gartref. Nid oes ganddynt yr un capasiti i gael y rhyddid preswyl i ddewis symud i leoliad mwy gwledig efallai. Nid oes ganddynt yr un hyblygrwydd o reidrwydd i drefnu eu hamser gweithio o gwmpas gofal plant, gofynion eraill y mae pobl eraill yn eu hystyried fel manteision gweithio o bell ac yn un o'r rhesymau pam y gallent barhau i wneud hynny.
Felly, unwaith eto, rwy'n credu bod angen i sefydliadau fod yn effro i hyn, bod yn effro i rai o'r anghysondebau rhwng aelodau o staff a all godi o hyn. Ac wrth reswm, ni fydd yn bosibl symud pob swydd i weithio o bell. Ac yn wir, ni fydd llawer yn gwneud. Unwaith eto, un o'r ffactorau, dwi'n credu, sy'n amlwg mewn lleoliadau gwledig, os oes pobl yn byw mewn lleoliadau gwledig cymharol ynysig, roedd diddordeb yn aml, dwi'n credu, mewn dod i mewn i'r gwaith i gwrdd â phobl eraill.
Dyna lle rydych yn dod ar draws eich gilydd, dyna lle rydych yn cyfarfod â phobl. Mae'n ymwneud yn rhannol â dod i mewn ac yna byddwch yn gallu galw yn y dref a'r siop a beth bynnag. Felly, dwi'n credu, er bod tybiaeth fod gweithio o bell yn gysylltiedig â diddordeb mewn byw mewn mannau gwledig, mewn gwirionedd, i nifer fawr o bobl sy'n byw mewn mannau gwledig, mae'r weithred o deithio i mewn i weithle a bod gydag eraill mewn gweithle yn arwyddocaol iddyn nhw ac i'w hiechyd meddwl.
Mae gosodiad ehangach adnoddau digidol, o fynediad i addysgu ar-lein, yn creu mwy o gyfleoedd yn hynny o beth. Mae'n creu cyfleoedd yn y ddarpariaeth gofal iechyd, yn y ffaith ein bod wedi dod i arfer, i raddau, â chael sesiynau ymgynghori ar-lein gyda meddyg teulu. Mae'n cyflwyno cyfleoedd o ran sut mae'r meddygon teulu hynny yn darparu gwasanaethau i gymunedau gwledig llai o faint, i bobl sy'n byw mewn anheddau gwledig ynysig, y gallent fod wedi gorfod teithio i mewn, a allai fod wedi bod yn anodd am eu bod yn teimlo'n anhwylus, nad oes ganddynt fynediad i drafnidiaeth gyhoeddus o bosibl, y gallai fod ganddynt broblemau os ydynt yn oedrannus yn hynny o beth. Ac mae hynny, mewn gwirionedd, dwi'n credu, yn dechrau mynd i'r afael â rhai o'r agweddau ar eithrio, y cafodd llawer o drigolion gwledig brofiad ohonynt yn flaenorol.
Mae mudo yng Nghymru wledig yn eithaf dynamig dros amser. Ac wrth reswm, ceir materion neu gwestiynau am Saeson yn mudo i Gymru, yn ogystal â mudo rhyngwladol, sy'n rhan o'r ffordd y caiff y pethau hyn eu hystyried. At ei gilydd, mae Cymru wledig wedi bod yn gymharol wyn, os hoffech chi, ac yn Brydeinig yn bennaf, yn yr un modd â chryn dipyn o gefn gwlad Lloegr. Rydym yn cael cymunedau cymysg, mwy amlddiwylliannol. A dwi'n credu mai un o'r dilysnodau mewn gwirionedd, yn enwedig o ran ailsefydlu ffoaduriaid, fu lletygarwch a gonestrwydd llawer o drefi gwledig tuag at fudo a thuag at wahaniaeth yn y ffordd honno. A dwi'n credu bod yna drefi bach sydd wedi bod yn eithaf arloesol yn y ffordd y maen nhw wedi ceisio estyn allan a derbyn ffoaduriaid, er enghraifft.
Ceir ymwybyddiaeth o anghenion ychwanegol ymfudwyr o ran mynd i'r llafurlu yng Nghymru wledig a bodloni rhai o ofynion busnesau lleol. Caiff cynifer o ymfudwyr rhyngwladol eu recriwtio oherwydd bod ganddynt y sgiliau nad oes modd eu recriwtio o blith y boblogaeth leol o bosibl. Ond er mwyn iddynt ddatblygu, efallai o rai swyddi mwy corfforol i swyddi medrus iawn neu i swyddi a lenwir yn haws, weithiau mae angen cydnabod sgiliau uwch.
Felly ceir rhai graddau o gyfleoedd hyfforddiant ar gyfer hynny, cyfleoedd yn ymwneud â sgiliau digidol, er enghraifft, yn benodol cael eu profi, ac wrth gwrs, mae sgiliau iaith yn bwysig. Felly rhan o'r gwaith o ddarparu ar gyfer ymfudwyr newydd i Gymru wledig fu mynediad i ddosbarthiadau Cymraeg a Saesneg, y mae'r ddau ohonynt wedi helpu o ran integreiddio mewn cymunedau, ond hefyd ehangu cyfleoedd am gyflogaeth yn yr ardal.
Interactive feature not available in single page view (see it in standard view).
Gweithgaredd 15: Cymdogaethau 15 munud
Timing: 15 munud
Meddyliwyd am y ‘cysyniad cymdogaeth 15 munud’ gyntaf gan Carlos Moreno yn 2016. Mae ei ddamcaniaeth yn canolbwyntio ar ardaloedd trefol, gyda’r nod o annog adfywio, gwella cydlyniad cymdeithasol, cymunedau ffyniannus, iechyd a llesiant, gan leihau’r defnydd o gerbydau modur a hyrwyddo byw yn gynaliadwy.
Mae’r dull hwn ar sail lle yn ei hanfod yn hyrwyddo’r syniad bod yr holl breswylwyr o bob oed a gallu yn medru cael mynediad at eu hanghenion dyddiol (tai, gwaith, bwyd, iechyd, addysg a diwylliant a hamdden) o fewn pellter o 15 munud ar droed neu ar feic.
Ystyriwch y fideo uchod, sut gallai’r cysyniad o gymdogaeth 15 munud alluogi cynhwysiant gwledig tymor hir ar gyfer gweithio hybrid a ffyrdd cynaliadwy o weithio? Gwnewch nodiadau yn y blwch testun rhydd isod.
Interactive feature not available in single page view (see it in standard view).